تیمگاد، شهری باستانی که برای صدها سال زیر شن ها مدفون بود - مجله فضای وب

کمتر پیش می آید که کل یک شهر ناپدید گردد، اما این اتفاق برای شهر رومی تیمگاد (Timgad) افتاد. این شهر را تراژان، امپراتور روم حدود 100 سال پیش از میلاد تاسیس کرد که به تیمگاد یا تاموگاس نیز معروف بود و در استان نومیدیا در شمال آفریقا قرار داشت. این شهر که محل زندگی کهنه سربازهای لژیون سوم اگوستا بود، برای چندین قرن در رونق و آبادانی به سر برد و همین شرایط خوب زندگی باعث شد که به مقصدی ایدئال برای غارتگران تبدیل گردد. پس از حمله وندال ها در سال 430، حملات مکرر به این شهر منجر به تضعیف آن شد، به طوری که هرگز نتوانست شکوفایی خود را دوباره به دست آورد و پایان در دهه 700 متروکه شد و شن های صحرا به تدریج این شهر را مدفون کردند. هزار سال از این ماجرا گذشت، تا اینکه کاوشگرانی از اسکاتلند، در دهه 1700 پیروز به کشف آن شدند.

جیمز بروس، کاشف شهر تیمگاد

جیمز بروس (James Bruce)، یک اشراف زاده اسکاتلندی بود که در سال 1763 به عنوان کنسول انگلیس در شهر ساحلی الجزیره (که امروزه مرکز فعلی الجزایر است) فعالیت می کرد و او را بیشتر به خاطر کشف بحث برانگیز منابع نیل آبی در اتیوپی می شناسند. بروس دانشمندی پرشور و دارای ذهنی کنجکاو بود. او قبل از ورود به الجزیره و آغاز فعالیتش، چند ماهی را در ایتالیا گذراند و به مطالعه تاریخ منطقه آفریقا و نقش آن در دوران باستان پرداخت. بروس تندخو و لجباز، خیلی زود با افراد ارشد خود در انگلیس به مشکل خورد و منصبش را از دست داد؛ اما به جای بازگشت به بریتانیا، همراه با لوئیجی بالوگانی، هنرمند فلورانسی، ماجراجویی در سراسر آفریقا را آغاز کرد. این دو نفر در طول سفرشان، راجع به بسیاری از مردم عجیب وغریب و مکان هایی که بازدید می کردند، مطلب می نوشتند و آن ها را به تصویر می کشیدند.

بروس و بالوگانی در اوایل سفر خود در پی اثری از تمدن های باستانی، به سمت صحرای الجزایر حرکت کردند و هنگام کاوش در بخش های دورافتاده تر این منطقه، به تعدادی از خرابه های رومی برخورد کردند. آن ها در 12 دسامبر 1765 به جایی بنام تیمگاد رسیدند. بسیاری معتقدند که آن ها اولین اروپایی هایی بودند که پس از قرن ها از این منطقه در نزدیکی دامنه های شمالی کوه اورس تماشا می کردند. بروس در کتاب خاطراتش نوشته بود که اینجا شهری کوچک با ساختمان های باشکوه است. او مطمئن بود که این بقایای باقیمانده، متعلق به همان شهری است که بیش از هزار سال قبل به وسیله تراژان بنا نهاده شد.

بروس و بالوگانی در روز اول، طاق پیروزی تراژان را در کتاب خود به تصویر کشیدند. آن ها روز بعد برای ادامه کاوش خود برگشتند و یک آمفی تئاتر پیدا کردند. بروس شن ها را کنار زد و مجسمه هایی از آنتونیوس پیوس و همسرش را یافت که پس از مرگ هادریانوس در سال 138 بر تخت قدرت نشست، آثاری که بروس از آن ها به عنوان زیبایی شاهوار یاد نموده است. بروس دوباره روی این مجسمه ها شن ریخت و به سفرش ادامه داد. او محوطه های باستانی بیشتری را در شمال آفریقا و اتیوپی به صورت مستند آورد و حتی ادعا کرد که منشاء نیل آبی را نیز پیدا نموده است. بالوگانی در سال 1770 درگذشت و بروس در سال 1774 به لندن بازگشت و زمانی که یافته هایش را گزارش کرد، با شک و ناباوری دیگران روبرو شد. بروس که از این رفتارها به ستوه آمده بود، به اسکاتلند رفت. در سال 1780 آغاز به نوشتن خاطرات سفرش به آفریقا کرد که به کتابی پنج جلدی تحت عنوان سفرهایی برای کشف منشاء نیل تبدیل و در سال 1790 منتشر شد. بروس چهار سال بعد از جهان رفت، در حالی که بیشتر مردم انگلیس همچنان به دیده شک وتردید به دستاوردهای او نگاه می کردند.

شکوه روم

شهر تیمگاد تا سال 1875 زیر شن های صحرا مخفی مانده بود، تا اینکه رابرت لمبرت پلیفر، کنسول انگلیس در الجزایر از این منطقه تماشا کرد. او در کتاب خود بنام سفرهایی به تبعیت از بروس در الجزایر و تونس که در سال 1877 منتشر شد، به بروس ادای احترام می نماید. توصیف لمبرت از تیمگاد، جزئیات بسیار بیشتری از کتاب بروس دارد. مشاهدات او به اهمیت منطقه ای این شهر تاکید دارد و نشان می دهد که در تقاطع 6 جاده رومی ساخته شده است. از نظر لمبرت، معماری شهر تیمگاد یک سروگردن از شهر رومی لامبایزیس که در مجاورت آن واقع شده است و مرکز نظامی نوبه بوده، بالاتر است. لمبرت این طور نتیجه گیری می نماید که تیمگاد، مرکز فعالیت تجاری و کشاورزی بوده است. او بعلاوه عظمت طاق تراژان را مورد ستایش قرار می دهد. در جاده زیر دروازه 6 متری آن هنوز هم می توان شیارهای عمیق عبور ومرور به شهر به وسیله بزرگراه های شلوغ امپراتوری را مشاهده کرد.

چند سالی پس از بازدید لمبرت از تیمگاد، فرانسوی ها در سال 1881 کنترل این منطقه را در دست گرفتند و تا سال 1960 در آنجا حضور داشتند. در این بازه زمانی، این شهر به طور سیستماتیک حفاری شد. از آنجا که تیمگاد برای قرن ها زیر شن ها مدفون شده و چیزی روی آن ساخته نشده بود، از معدود شهرهای رومی به شمار میرود که به طور کامل مورد حفاری نهاده شده است.

پژوهش هایی که به وسیله لمبرت و دانشمندان فرانسوی انجام شد، به مورخان اجازه داد تا قطعات تاریخ این شهر را کنار هم قرار دهند. نام اصلی شهر Colonia Marciana Trajana Thamurga بود که به افتخار خواهر امپراتور تراژان، نام گذاری شده بود و بعدها به تیمگاد خلاصه شد. در اواسط قرن سوم میلادی، جمعیت شهر به 15 هزار نفر رسید. آن ها ساختمان های عمومی زیبایی از جمله کتابخانه ای باشکوه و 14 حمام داشتند. امکانات رفاهی تیمگاد و موزاییک هایش به تفاوت آن با شهر رومی دیگری به نام پمپئی در ایتالیا اشاره دارد.

موقعیت شهر تیمگاد برای حفاظت از مرزهای جنوبی امپراتوری روم اهمیت داشت. شمال آفریقا مرکز فراوری غلات بود و لژیون سوم اگوستا در تیمگاد مستقر شدند تا از این غلات و حمل ونقل آن به روم محافظت نمایند. هر دو سال یک بار، چند صد نفر از افراد لژیون از خدمت مرخص می شدند و به عنوان مستمری خدمت شان می توانستند در تیمگاد زندگی نمایند. علاوه بر این، حضور آن ها عامل بازدارنده ای برای مهاجمان محسوب می شد.

تیمگاد، مظهر قدرت روم در مرز جنوبی امپراتوری بود. تنوع جمعیتی تیمگاد به نحوی بود که پرستش نمایندگان خدایان باستان در کنار مسیحیان زندگی می کردند. برای مدتی نیز محلی امن برای فرقه دوناتیست به شمار می رفت. بحران عمومی در مرزهای امپراتوری روم تاثیر خود را روی تیمگاد گذاشت و پس از آنکه در قرن پنج به وسیله وندال ها مورد غارت نهاده شد، این شهر به تدریج به خرابه ای تبدیل شد. پس از سقوط امپراتوری روم غربی، تیمگاد برای مدت کوتاهی به عنوان مرکز مسیحیت دوباره احیا و در سال 539 قلعه ای در بیرون شهر ساخته شد؛ اما این شهر قبل یا بعد از حمله عرب ها در دهه 700 متروکه شد. از آن موقع به بعد، شن های صحرا به مرور زمان روی شهر را پوشاند و به همان شکل برای هزاران سال مخفی ماند، تا اینکه جیمز بروس و سایر کاوشگران، این شهر باشکوه را کشف کردند. تیمگاد در سال 1982 در لیست میراث جهانی یونسکو نهاده شد.