خبرنگاران خزر در غربت - مجله فضای وب

به گزارش خبرنگاران ، دریا نه فقط برای مردم مازندران و استان های شاقتصادی، بلکه برای اغلب مردم ایران، جذابیت های خاص خود را دارد. کافی است وارد ساحل شوی ؛ خودروهایی با پلاک های مختلف، از شرق و غرب و حتی جنوبی که خود دریا دارد، همگی به شمال و دریای خزر علاقه مند هستند و به نوعی ارادت دارند.

اگرچه شیوع کرونا باعث تعطیلی ساحل و طرح های سالم سازی دریا شده و حتی اغلب ورودی های دریا در مازندران به ماسه و سنگ و نخاله ساختمانی انباشته شده تا مانع از حضور گردشگران گردد ، اما علاقه به دریا کم نشده است. گاهی دیده می گردد که آن که در طلب دریاست حتی از روی ماسه و نخاله هم عبور می کند و خود را به دریا می رساند ؛ هر چند که اقدام نادرستی را انجام می گردد و گاهی نیروهای حاضر مانع از حضور این افراد در کنار دریا می شوند.

دریای خزر به اندازه عظیمی خود، غم در دل دارد؛ آلودگی های زیست محیطی و پساب کارخانه ها و فاضلاب خانگی از یک سو، کاهش ذخایر آبزیان از سوی دیگر، مسائل مربوط به اکتشاف نفت از دریای خزر، معضل پسماند و زباله ای که در همه اینها عامل انسانی نقش موثر دارد. خزر تمام این غم ها را در دل خود جای داده و اشک ریزانش از این همه مصیبت، شوری دریا را سبب شده است.

خزر ، اما با ما مهربان است هر چند که مسافری اقدام به آزار و اذیت فک خزری کند. چند روز قبل، ویدئویی در فضای مجازی از آزار فک خزری توسط فردی در دریای خزر منتشر شد؛ فردی در حال خارج کردن فک خزری از دریاست، در ویدئو یک صدای معترض بلند می گردد، صدا لهجه شاقتصادی ندارد، مسافر است، همه مسافران زباله نمی ریزند و محیط زیست را تخریب نمی کنند. صدا می گوید چه کارش داری، من با کار شما مشکل دارم، ول کن حیوان را، چه کار با تو دارد؟ فک رها می گردد و به آغوش مادر برمی گردد.

اگر این روزها میزبان کرونا نبودیم، میزبان میلیون ها گردشگری می شدیم که به ساحل دریای مازندران آمده بودند. کرونا باعث تعطیلی ساحل خزر در مازندران شده است. حالا مرغان دریایی فوج فوج در ساحل آرام و خلوت، پرواز می کنند، به آسمان می فرایند و دوباره شیرجه در آب. چه لذتی در آرامش این پرندگان وجود دارد، کاش ماندگار باشد البته نه به لطف ماندگاری کرونا.

حتی برخی پرندگان دریایی که در ساحل نشسته اند دچار اضافه وزن شده اند، این آرامش باعث چاقی برخی پرندگان شده است.

مرورگر شما از ویدئو پشتیبانی نمی کند.

فایل آن را از اینجا دانلود کنید: video/mp4

سالیان متمادی است از زخم بر پیکر خزر نوشته می گردد. دغدغه ها را بیان می کنند. بیم های خزر باید رو به پایان برسد و امیدهایش رو به رجحان اما اینچنین نیست.

چندی قبل بود که خبر وقف جنگل های آقمشهد در ساری، توجه کنشگران زیست محیطی را به خود جلب کرد، شدت نگاه ها به این مساله آنقدر زیاد بود که باعث عقب نشینی برخی سودجویان شد. پس از آن دیو سپید پای در بند، به سبب مسائل پیش آمده مورد توجه آحادی از جامعه قرار گرفت و دماوند هم توانست از این مهلکه جان سالم به در ببرد.

جنگل های آقمشهد مهم است، دماوند مهم است، خزر هم مهم است ، اما چرا کنشگرن اجتماعی و فعالان زیست محیطی، درباره مسائل خزر، پا پس کشیده اند؟ مسائل خزر عادی شده است و اهمیت گذشته را ندارد؟ در حالی که اهمیت خزر برای زندگی مردم منطقه مانند نفس کشیدن است ، اما به جرات می توان گفت تنها موردی که خزر مورد توجه قرار گرفت، در بحث انتقال آبش به سمنان بود که آن هم بیشتر جنبه متعصبانه و قومیتی داشت. چالش های خزر هیچوقت به شکل هماهنگ و یکپارچه مورد توجه جامعه، فعالان رسانه ای و کنشگران محیط زیستی قرار نگرفته است.

مسائل دریا بی اهمیت نیست

مدیرکل محیط زیست مازندران در گفت و گو با خبرنگاران اظهار کرد: آلودگی دریای خزر مربوط به چند دهه و همه همسایه های حاشیه خزر است و اگرچه این مسائل زیاد است ،اما معتقد نیستیم که مسائل دریا بی اهمیت شده و یا مغفول مانده است.

حسینعلی ابراهیمی کارنامی افزود : یافته های علمی، تخصصی و کارشناسی بیانگر آسیب وارد شده به دریای خزر است و در اینکه خزر آسیب دیده هیچ بحثی نداریم.

وی با بیان اینکه خزر از نظر زیست آبزیان و هم کیفیت خود دریا، دچار آسیب است، گفت : این آسیب به خزر فقط مربوط به سواحل آن در کشور ما نیست و در سایر کشورها هم آسیب دیده می گردد ، بویژه در کشورهایی که نفت استخراج می کنند آسیب به خزر بیشتر است.

ابراهیمی کارنامی با اشاره به اینکه در پیش نویس کنوانسیون تهران، مسائل خوبی برای حفاظت از دریای خزر مطرح شده است، گفت : اما این کنوانسیون هنوز به شکل کامل به تصویب مجالس دولت های حاشیه خزر نرسیده است.

این مسئول با بیان اینکه خزر متاثر از فعالیت های بشری در این حوضه آبریز است، شرح داد : معتقد نیستیم که خزر مهجور مانده؛ در شیوع ویروس کرونا، همه بخش های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دچار درگیری شده اما مانع از ورود آلودگی بیشتر به خزر شده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران با اشاره به اینکه از منابع اصلی آلاینده دریای خزر، ورود شیرابه و زباله به دریا بود که در این مدت کنترل شد، ادامه داد : اکنون نیروگاه زباله سوز نوشهر آماده بهره برداری است و نیروگاه زباله سوز ساری هم تا پایان سال به بهره برداری می رسد.

وی با بیان اینکه تا چهار سال قبل، هیچ شرکتی تصفیه شیرابه را انجام نمی داد، گفت : اکنون در مازندران چند پروژه برای تصفیه شیرابه کارخانه ها و مراکز صنعتی داریم و به شکل پایلوت در تنکابن در حال انجام است و در بابل هم قرارداد بسته شده و در حال انجام است.

مدیرکل محیط زیست مازندران با اشاره به اینکه 15 درصد از فاضلاب خانگی در مازندران تصفیه می گردد، اظهار کرد: با اجرای این پروژه ها ، تصفیه فاضلاب خانگی در استان به 50 درصد می رسد و تحول چشمگیری را شاهد خواهیم بود.

وی افزود: وقتی منابع آلاینده کاهش یابد تاثیر آن در عرصه های مختلف زیست محیطی قابل لمس است.

این مسئول با اشاره به اینکه متولی مقابله با دریاخواری و ساحل خواری، فرمانداری ها، اداره کل دریانوردی و سازمان منابع طبیعی است، گفت: در این زمینه اقداماتی هم در حال انجام است اما به دلیل مسائل حقوقی آزادسازی سواحل، فرایند کار به کندی صورت می گیرد.

ابراهیمی کارنامی با بیان اینکه کاهش ذخایر آبزیان دریای خزر، ربطی به آلاینده ها ندارد، شرح داد: بخش اعظمی از کاهش ذخایر آبزیان دریای خزر به دلیل صید بی رویه و صید قاچاق است و دستگاه های متولی نباید در زمانی غیر از فصل صید، به صیادان اجازه صیادی دهند.

التیام زخم پساب و فاضلاب

وی با اشاره به اینکه کرونا در همه بخش ها باعث رکود جدی شده است، ادامه داد: اما در همین شرایط، فعالیت دوچندان را در کنترل آلودگی دریای خزر در پیش گرفتیم.

این مسئول با اشاره به تعطیلی واحدهای خدماتی و رفاهی، اظهار کرد: فرصت کافی برای پایش واحدهای فعال به دست آوردیم.

ابراهیمی با بیان اینکه متجمع های رفاهی از مواردی است که به شدت آلودگی دریا را موجب می شد، شرح داد: برخی از این پلاژها در گذشته حتی چاه سپتیک هم نداشتند ، اما اکنون تصفیه خانه دارند و از اولویت های ما در کاهش آلودگی دریا بود که پاسخ خوبی هم گرفتیم.

مدیرکل محیط زیست مازندران با اشاره به اینکه در خرداد ماه امسال بیش از 260 تصفیه خانه در واحدهای خدماتی به بهره برداری رسید، افزود: افتتاح این تصفیه خانه ها گام بسیار بلندی در کنترل آلاینده ها بود، مراکزی که بار میکروبی بالا داشتند ولی فرصتی برای خودپالایشی نبود و اکنون این فرصت فراهم است.

ابراهیمی اعلام کرد: مجتمع های رفاهی در کنار ساحل قرار داشتند و شیرابه این مراکز اغلب حاوی دترجنت هایی بود که مستقیم وارد دریا می شد.

وی با بیان اینکه طرح های دریا برای شنا از دیگر مراکزی بود که در آلودگی دریا تاثیر داشت، ادامه داد: اکنون به دلیل کرونا نه فقط برای ما بلکه فرصت خوبی در اختیار جهان قرار گرفته است تا این آلودگی ها را کاهش دهد.

این مسئول یادآور شد: کرونا با همه خسارت ها و نگرانی هایی که بر جان انسان داشت و جهان را داغدار کرد ، اما برای محیط زیست بد نبود، آلاینده های هوا به میزان زیادی کنترل شد، اگرچه در این مدت مصرف آب، شوینده ها و ماسک و دستکش افزایش یافت اما در مجموع فرصتی برای تجدید قوا در محیط زیست بود.

دریای خزر اگرچه همواره یکی از دغدغه های فعالان زیست محیطی است ، اما گویا مدتی است این مسائل را در پستو گذاشته اند. شاید ناامیدی از رفع معضلات خزر، باعث شده مسائل خزر برای جامعه و فعالان اجتماعی کمرنگ گردد؛ شاید افزایش مسائل زیست محیطی، نگاه کنشگران اجتماعی را از خزر برگردانده و به سمت دیگر مسائل کشانده است.

به هر دلیل که این اتفاق افتاده باید بدانیم مسائل خزر تمام نشده و باید مورد توجه قرار گیرد، ساحل آرام این روزها و آرامش پرندگان، در گرو کرونا است، با رخت بربستن کرونا و عادی شدن شرایط و حضور دوباره مردم در سواحل به ویژه در ساحل دریای خزر، عظیمترین دریاچه جهان در چه شرایطی قرار خواهد گرفت.

نسبت به خزر بی تفاوت نیستیم

یک فعال محیط زیست در گفت و گو با خبرنگاران با بیان اینکه مجموعه فعالان محیط زیست نسبت به مسائل دریای خزر بی تفاوت نیستند و این مسائل برایشان کمرنگ نشده است، اظهار کرد: مسائل محیط زیستی یکی پس از دیگری اتفاق می افتد و فرصت رسیدگی به ما نمی دهد، پس از مساله وقف جنگل های آقمشهد ساری، مساله وقف دماوند به وجود آمد، پس از آن مطلع شدیم در بخشی از مناطق بکر شهرستان نور و همچنین مناطق بکر شیخ موسی از توابع بابل، می خواهند جاده احداث کنند، زباله هم که در جای جای استان به معضل تبدیل شده و واقعا نمی دانیم به کدام بپردازیم.

سهیل اولادزاد افزود : تا می خواهیم روی زباله تمرکز کنیم و اوضاع بهتر گردد، مسائل خزر و رودخانه ها پیش می آید و همه این مسائل یکی پس از دیگری مهم هستند و باید پرداخته شوند اما رمقی باقی نمی ماند، ما مسائل را فراموش نمی کنیم و به دلیل تعدد موارد زیست محیطی است که این تصور را به وجود آورده که خزر به حاشیه رفته است.

این فعال محیط زیستی یادآور شد: هر روز در مازندران سناریوی جدیدی داریم که نه می توان از یک مورد آن چشم پوشی کرد و نه می توان به همه موارد با هم پرداخت. مثلا در مازندران تصفه خانه فاضلاب فعال نداریم، فاضلاب یا وارد چاه جذبی می گردد و یا سطحی و زیرسطحی وارد دریا می گردد.

اولادزاد افزود: محل دفن برخی مراکز زباله در مازندران و همچنین شیرابه معادن و صنایع در کنار دریا است و یا اینکه از طریق رودخانه وارد دریا می گردد.

وی با بیان اینکه خزر همسایه های خوبی ندارد، گفت: کشورهای همسایه دریای خزر در بهره برداری اقتصادی، آلودگی های خود را وارد دریا می کنند.

اولادزاد با اشاره به اینکه اینطور نیست که نگاه فعالان محیط زیست به مسائل دریای خزر کم شده و اهمیت مسائل خزر، کمرنگ شده باشد، شرح داد: آلودگی های خزر آنقدر گسترده است که دولت ها و کنشگران اجتماعی، آلودگی خزر ار پذیرفته اند.

این فعال محیط زیست با بیان اینکه در دریای خزر 2 بار شکوفایی فتوسنتزی داشتیم، ادامه داد: آب دریا آنقدر غنی شد که جلبک ها دچار شکوفایی شدند و سطح آب را گرفتند که باعث کاهش اکسیژن رسانی به سطوح پایین تر دریا می گردد.

وی اعلام کرد: دریا آنقدر عظیم است که حتی این شکوفایی فتوسنتزی هم به چشم نمی آید و فقط کارشناسان می دانند خزر چه حالی دارد.

اولادزاد با اشاره به کم آبی و بی آبی رودخانه های منتهی به خزر هم گفت: آلودگی های بی .او.دی و سی .او.دی باعث شده که آبزیان خزر امکان تخم ریزی در رودخانه ها را نداشته باشند.

وی با اشاره به صید بی رویه آبزیان خزر، اظهار کرد: در زمان تخم ریزی ماهیان خزر، در ورودی رودخانه ها تور پهن می کنند و امکان رفت و آمد آبزیان از دریا به رودخانه و برعکس وجود ندارد.

مسائل ثانویه

اولادزاد با بیان اینکه مسائل ثانویه در خزر بسیار زیاد است، شرح داد: حوضچه های آبریز مثل رودخانه تجن و تلار و سفیدرود، به محل برداشت معادن و استقرار صنایع تبدیل شده و در حال از بین بردن پارامترهای زیست محیطی در رودخانه ها است.

وی با اشاره به اینکه در حوزه رودخانه تلار، حداقل چهار شهرک صنعتی مستقر است، ادامه داد: حداقل 25 معدن شن و ماسه در این راستا داریم که روزانه 2 تا سه برداشت از بستر رودخانه تلار و شاخه های فرعی آن در حال انجام است.

این فعال محیط زیست با بیان اینکه در حوزه رودخانه تلار، 6 شهرستان و بیش از 6 شهر وجود دارد که فاضلاب آن وارد رودخانه تلار می گردد، گفت: خودروهای لجن کش فاضلاب هم فاضلاب خانه ها را در رودخانه تلار تخلیه می کنند.

وی با اشاره به اینکه شیب جغرافیایی رودخانه تلار به شکلی است که تمام فاضلاب وارد تلار می گردد، یادآور شد: چهار محل دفن زباله پل سفید، زیراب، شیرگاه و قائمشهر در این حوزه قرار گرفته است.

اولادزاد با بیان اینکه 250 تن زباله قائمشهر روزانه در یک متری رودخانه تلار دپو شده و شیرابه آن مستقیم وارد تلار می گردد، اعلام کرد: اینها تنها بخشی از آلودگی های ثانویه خزر در حوزه آبریز تلار است.

وی با اشاره به اینکه بر اساس گزارش های سازمان محیط زیست، یک واحد صنعتی، فاضلاب خود را مستقیم وارد تلار کرده و رنگ بخشی از این رودخانه قرمز شده و هزار ماهی تلف شدند، گفت: از سوی دیگر زغالسنگ زیراب تا کیلومترها تلار را سیاه کرده و فقط یک رودخانه از چندین رودخانه منتهی به خزر، این حجم آلودگی دارد چه انتظاری می توانیم از خزر داشته باشیم.

اولادزاد با اشاره به اینکه حداقل 150 سال قبل در لندن شبکه فاضلاب وجود داشت، افزود: هنوز شهرهای عظیم ما به تصفیه خانه فاضلاب متصل نیستند.

وی درباره طرح آزادسازی ساحل هم گفت: در قانون هیچگونه بسته بودن ساحل نداریم اما برخی شهرک ها هستند باید با کارت و یا آشنا وارد شویم.

گلایه از غفلت سمن ها

نگاه علمی و زبده دانشگاهی و جامعه شناسانه شاید بتواند مسائل خزر را رفع کند. چهره های دانشگاهی دغدغه های خاص خود را درباره خزر دارند و شاید بتوان از آن به عنوان نگاه مادرانه یاد کرد.

جامعه دانشگاهی نگران ساحل خواری، دریاخواری، آلودگی های زیست محیطی، پساب کارخانه ها، شیرابه زباله ها و مواردی از این دست است، جامعه ای که نگاه آکادمیک و تئوری پردازانه دارد اما در مقام اجرا، دست و پا بسته است و فریادهایی که به جایی نمی رسد.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران در گفت و گو با خبرنگاران با اشاره به اینکه نام دریای خزر برای بسیاری از ما در ایران یا تداعی کننده ماهی دریا است و یا شنا در فصل تابستان، اعلام کرد: این در حالیست که منطقه کاسپین از اهمیت اقتصادی و زیست محیطی بسیار بالایی در عرصه جهانی برخوردار است.

دکتر محمود شارع پور با بیان اینکه با وجود تمام این اهمیت های سیاسی و اقتصادی و زیست محیطی ولی مطالعات بسیار اندکی در محافل آکادمیک ایران در مورد دریای کاسپین صورت گرفته است، افزود: این در حالی است که در بسیاری از دانشگاه های جهان، منطقه کاسپین در کانون توجه قرار گرفته است مثلا دانشگاه زوریخ در سوئیس از سال 1998 میلادی موسسه بین المللی مطالعات کاسپین را پایه ریزی کرده است.

وی ادامه داد : به علاوه این غفلت نسبی در حوزه سمن ها نیز دیده می گردد، با وجود رشد فعالیت سمن های زیست محیطی در ایران ولی توجه اندکی به این دریا و مسائل آن حتی از سوی سمن ها صورت گرفته است و شاید اکنون وقت آن رسیده که به این غفلت پایان داد.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران اظهار کرد: تا چند دهه قبل، کمتر کسی در جهان اطلاعاتی در مورد دریای کاسپین و منطقه اطراف آن داشت. از لحاظ تجارت جهانی و انرژی، این منطقه اهمیت زیادی نداشت و فقط یک ویژگی جغرافیایی این منطقه شناخته شده بود، اینکه عظیمترین دریاچه جهان است.

وی افزود : اما با سقوط شوروی و پیدایش دولت های تازه استقلال یافته در کنار روسیه و ایران، ماهیت روابط کشورهای این منطقه دچار تغییرات مهمی شد، چون که این دریا از هژمونی شوروی خارج و بدین ترتیب درهای این منطقه بر جهان بیرونی باز شد. از سوی دیگر با سقوط شوروی، منابع نفت و گاز کاسپین سبب اهمیت یافتن این منطقه در صحنه بین الملل شد.

شارع پور با اشاره به اینکه بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در راستای امنیت انرژی، به دنبال این بودند که دسترسی خود به انرژی هیدروکربنی را متنوع سازند و وابستگی خود به کشورهای خاورمیانه و سازمان اوپک را کاهش دهند، شرح داد: برآورد شده که حدود 10 درصد ذخایر نفت و گاز جهان در دریای کاسپین قرار گرفته است و می توان گفت پس از خلیج فارس، منطقه کاسپین دومین کانون انرژی جهان است یعنی وجود میادین فراوان نفت و گاز در دریای کاسپین.

وی با اظهار این که بی ثباتی سیاسی در منطقه خاورمیانه سبب شده تا نفت و گاز کاسپین هم برای غرب و هم برای شرق بسیار مهم گردد ، گفت : ویژگی مهم این منطقه این است که هیچ دسترسی مستقیمی به بازارهای جهانی ندارد پس صادرات نفت و گاز آن کار دشواری است.

خزر و نگاه های منطقه ای

استاد دانشگاه مازندران با بیان اینکه طی چند دهه گذشته شاهد همکاری ها و رقابت های زیادی در زمینه انرژی در این منطقه بودیم، گفت : در حال حاضر خطوط لوله فراوانی در منطقه وجود دارد که حامل میلیون ها تن نفت خام و میلیون ها مترمکعب گاز طبیعی است که به 2 سمت شرق و غرب کشیده شده اند.

شارع پور با اشاره به اینکه بسیاری از کشورها از اروپای غربی تا دیوار عظیم چین، وابسته به این نفت و گاز هستند، اعلام کرد: فراموش نکنیم که اتحادیه اروپا عظیمترین وارد کننده انرژی در جهان است.

استاد جامعه شناسی دانشگاه مازندران با بیان اینکه دلیل عمده ای که سبب شده تا منطقه کاسپین در کانون توجه ژئوپلتیک جهانی قرار گیرد منابع هیدروکربنی آن است، افزود: ولی دلایل دیگری هم دارد از جمله موقعیت جغرافیایی استراتژیک آن بین شرق و غرب، به علاوه دریای کاسپین در چهار راه بین آسیای مرکزی و شرق قرار گرفته است و دارای پتانسیل های حمل و نقلی بسیار بالایی است و نقش پلی را بین آسیا و اروپا ایفا می کند.

اهمیت خزر در جامعه بین الملل

وی با اشاره به 2 ویژگی مهم ژئوپولتیک دریای کاسپین اعم از موقعیت جغرافیایی استراتژیک و منابع عظیم و دست نخورده هیدروکربونی، اظهار کرد: به همین 2 دلیل از سال 1991 میلادی منطقه کاسپین به شدت مورد توجه کشورهای مختلف قرار گرفته است.

شارع پور درباره اهمیت انرژی در دریای خزر گفت: در مذاکرات طولانی مربوط اگرچه پنج کشور ساحلی کاسپین در برخی موارد با هم توافق کردند، اما مهمترین بحث که همان میزان و سهم بهره برداری کشورها از منابع زیر بستر است هنوز توافق نهایی حاصل نشده است و سئوالات مهمی در این زمینه مطرح است مثلا چرا این کشورها قادر به توافق در مورد سهم خود نیستند؟ ریشه این عدم توافق در کجاست؟ پیامد وضع موجود چه می تواند باشد؟ چرا این همه بازیگر فرامنطقه ای وارد بازی شطرنج کاسپین شده اند؟

وی با اشاره به اینکه رقابت شدیدی در مورد منابع هیدروکربونی این منطقه بین کشورهای مختلف وجود دارد، ادامه داد: همین سبب شده تا تحلیلگران بین المللی از شرایط این منطقه تحت عنوان: بازی عظیم جدید (New Great Game) یاد کنند. این مفهوم یادآور رقابت عظیمی است که در قرن نوزدهم بین روسیه و بریتانیا در مورد سلطه بر آسیا وجود داشت. البته تفاوت شرایط جدید با بازی عظیم قرن نوزده در این است که در این بازی جدید تعداد بازیگران بیشتر شده است.

علاقه مندان به خزر

دکتر شارع پور با اشاره به اینکه ترکیه، چین، آمریکا، و اتحادیه اروپا مهمترین بازیگران بیرونی علاقه مند به منطقه کاسپین هستند، اظهار کرد: با سقوط شوروی شکاف عظیمی در منطقه پدید آمد، ترکیه و چین از ابتدا علاقه زیادی برای پر کردن این شکاف داشتند اما این ترکیه بود که در جنوب قفقاز شکاف ها را پر کرد یعنی منطقه آذربایجان و گرجستان، چین هم همین نقش را در آسیای مرکزی در کشورهایی نظیر قزاقستان، ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، و قرقیزستان توانست ایفا کند؛ بدین ترتیب می توان گفت که غرب کاسپین را ترکیه گرفته و شرق کاسپین را چین.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران با بیان اینکه چین در طی سال های اخیر دارای رشد اقتصادی پایدار بوده است، ادامه داد: نیاز این کشور به انرژی دائماً رو به افزایش است تا جایی که امروز چین بعد از آمریکا، دومین مصرف کننده عظیم نفت در جهان است و عظیمترین مصرف کننده انرژی جهان محسوب می گردد.

وی با اشاره به اینکه چین قبلا بخش عمده نیازهای نفت و گازی خود را از کشورهای حوزه خلیج فارس تامین می کرد، گفت: ولی اکنون بیشتر متمایل به کشورهای آسیای مرکزی و به ویژه کشورهای منطقه شرقی کاسپین شده است.

شارع پور در بیان برخی دلایل این تغییر رویه چین، اظهار کرد: نزدیکی جغرافیایی چین به این کشورها، ترانزیت زمینی در مقایسه با واردات از منطقه خلیج فارس، منابع را ایمن می سازد و همچنین رهایی چین از وابستگی شدید به منطقه بی ثبات خلیج فارس.

وی با بیان اینکه ورود چین به عرصه دریای کاسپین، آرام ولی دائمی و پرسود بوده است، شرح داد: مهمترین ویژگی دیپلماسی چین در کاسپین، استراتژی نفت در مقابل وام بوده است یعنی بانک های چینی وام های خوبی به کشورهای منطقه کاسپین داده اند تا با این وام ها زیرساخت های انرژی ساخته گردد، وام هایی که بلند مدت با نرخ بهره پایین است.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران با اشاره به اینکه با این استراتژی، چین همکاری بلندمدت در زمینه انرژی را تضمین کرده است، ادامه داد: اغلب کشورهای منطقه کاسپین ترجیح داده اند تا با چین همکاری کنند تا با روسیه.

وی با بیان اینکه مزایای همکاری با چین شامل سرمایه گذاری های سنگین در کوتاه مدت و حمایت سیاسی از شرکای خود به ویژه به عنوان یکی از اعضای اصلی شورای امنیت سازمان ملل بوده است، اعلام کرد: در حال حاضر میزان مبادلات تجاری چین با هر یک از کشورهای منطقه کاسپین به مراتب بیشتر از روسیه است.

شارع پور یادآور شد: در این زمینه می توان به پروژه جاده ابریشم اشاره کرد، یعنی تلاش برای برقراری ارتباطات زمینی بین کشورهای منطقه و چین.

وی با اشاره به اینکه با این پروژه جاده ابریشم چین دنبال 2 هدف مهم است، ادامه داد: تثبیت انتقال انرژی کاسپین به چین و ایجاد کریدور زمینی برای صادرات چین به اروپا؛ برای همین چین به شدت دنبال پروژه احداث راه آهنی است که از چین شروع شده و پس از عبور از آسیای مرکزی و منطقه کاسپین به اروپای غربی خواهد رسید، این راستا مبتنی بر همان راستا سنتی جاده ابریشم است.

مسائل فراملی آلودگی در خزر

این استاد دانشگاه درباره اهمیت محیط زیست دریای خزر هم گفت: آلودگی زیست محیطی یکی دیگر از موضوعات فراملی است که مستلزم کنش مشترک و هماهنگی بین کشورهای حوزه کاسپین است.

شارع پور درباره برخی از دغدغه های زیست محیطی در منطقه کاسپین اظهار کرد: استخراج بیش از حد منابع انرژی، یکی از منابع اصلی آلودگی کاسپین همین منابع هیدروکربنی است، اکتشاف و استخراج نفت و گاز در داخل دریا، ساخت سکوهای نفتی، ساخت لوله ها در عمق دریا، حمل و نقل این منابع هیدروکربنی با نفت کش ها، همگی خواسته و ناخواسته سبب آلودگی دریا می شوند.

این استاد دانشگاه اعلام کرد: از آنجایی که حرکت آب در دریای کاسپین، از شمال غربی به سوی جنوب شرقی است، آلودگی هایی که آذربایجان در این سال ها در سواحل دریای کاسپین به وجود آورده عمدتاً به سمت ایران هدایت شده است.

دشواری بازسازی اکوسیستم خزر

وی با بیان اینکه به عنوان یک آب بسته، بازسازی اکوسیستم کاسپین کار بسیار دشواری خواهد بود و زمان و تلاش بیشتری برای حل مسائل زیست محیطی نیاز دارد، افزود: آلودگی دریای کاسپین فقط ناشی از استخراج نفت در ساحل و یا در دریا نیست، رودخانه هایی که به دریای کاسپین سرازیر می شوند یکی دیگر از منابع آلودگی دریای کاسپین هستند

شارع پور درباره آلاینده های صنعتی و کشاورزی، و فاضلاب های ناشی از شهرها و سکونتگاه های ساحلی، یادآور شد: اگرچه می توان گفت که امروزه استخراج هیدروکربون ها عامل اصلی آلودگی کاسپین است ولی نباید از سایر منابع آلاینده مانند فعالیت های صنعتی، رفتارهای ناصحیح زراعی و سرمایه گذاری های بخش گردشگری که همگی در 2 دهه اخیر تاثیر منفی بر اکوسیستم کاسپین داشته اند غفلت کرد.

وی با بیان اینکه در مورد صنعت نیز می توان گفت که در حاشیه برخی از رودخانه های کاسپین مجموعه های صنعتی عظیمی احداث شده است، اظهار کرد: حدود 45 درصد صنعت روسیه و حدود 50 درصد تولیدات کشاورزی این کشور در حوضه آبخیز ولگا قرار گرفته است، این رود ولگا آلودگی ها را از فواصل دوردست با خود به کاسپین منتقل می کند، رود ارس هم تقریباً همین شرایط را دارد.

این استاد دانشگاه یکی دیگر از منابع آلودگی دریای خزر را سیستم کشاورزی و استفاده از سم و کود در مزارع برشمرد و گفت : عظیمترین تهدید مربوط به سموم و فلزات سنگین موجود در این اراضی کشاورزی است.

وی با بیان اینکه نگرانی دیگر مربوط به برخی تاسیسات توریستی در برخی سواحل کاسپین است که در طی 20 سال گذشته پدیدار شد ، افزود : یکی دیگر از تهدیدات زیست محیطی کاسپین صیادی بیش از حد است. یکی از مهم ترین گونه های دریایی در کاسپین، ماهی خاویاری است. اغلب محققان معتقدند که بعد از سقوط شوروی شرایط ماهیان خاوری وخیم شد. بر اساس تقسیم بندی هایی که اتحادیه محافظت از طبیعت در مورد گونه های جانوری دارد، آخرین مرحله،انقراض است و مرحله ماقبل آن، گونه های شدیداً در مخاطره است که ماهیان خاویاری در این ردیف قرار دارند.

نابودی فک خزری

وی مشکل دیگر در این زمینه را نابودی فک خزری دانست و گفت : شکار بی رویه فک خزری به خاطر پوست و روغن آن سبب نابودی بیش از 90 درصد این گونه شده است، در سال های اخیر گرم شدن کاسپین سبب کاهش میزان یخ زمستانی شده که این فک برای تولید مثل به شدت به آن نیاز دارد.

شارع پور نگرانی دیگر را مربوط به تغییرات اقلیمی یا افزایش دمای زمین در اثر گازهای گلخانه ای برشمرد و افزود: تغییرات اقلیمی یک مشکل جهانی است که حل آن مستلزم همکاری بین تمام کشورها و به ویژه کشورهای آلوده کننده است به همین خاطر حل آن هم راحت نیست چون مساله سواری مجانی وجود دارد؛ تاثیرات این تغییرات اقلیمی می تواند در دریای کاسپین به شکل های مختلفی از جمله افزایش دمای آب، نوسانات سطح آب و جاری شدن سیل باشد.

وی در پایان با بیان اینکه وجود پنج کشور مستقل که هر یک دارای اهداف و دستورکار متفاوتی در زمینه موضوعات جهانی و سیاست های منطقه کاسپین هستند سبب شده تا به توافق رسیدن در مورد مسائل مختلف این حوضه آبی کار دشواری باشد، گفت: هم اکنون در منطقه کاسپین با شطرنج پیچیده ای روبرو هستیم که هر گونه بازی روی این صفحه شطرنج مستلزم برخورداری از دانش و بینش قوی در مورد ابعاد مختلف دریای کاسپین است.

اگرچه نگاه کنشگران زیست محیطی بر این است که نسبت به خزر بی تفاوت نیستند اما از نظر جامعه دانشگاهی، فعالان محیط زیستی و سازمان های مردم نهاد نسبت به مسائل خزر غلفت کرده اند. نگاه های متفاوت در این زمینه نیازمند تعامل بیشتر کنشگران محیط زیستی و چهره های دانشگاهی است تا حلقه گمشده در نجات دریای خزر، راه به این زنجیر پیدا کند.

21 مرداد روز دریای خزر است اما معتقد نیستیم مسائل خزر فقط باید در این روز مورد توجه قرار گیرد، خزر نیازمند نگاه همه جانبه و توسعه گرا در تحولی رو به جلو است.