طنز از هنرهای دیگر جدا نیست - مجله فضای وب

در این برنامه رامک رامیار، پژوهشگر ادبیات فارسی به گفت وگو با سیدعمادالدین قرشی، پژوهشگر حوزه طنز و منتقد هنرهای تجسمی و رویا صدر، طنزنویس و پژوهشگر حوزه طنز پرداخت.

در ابتدای این نشست سید عمادالدین قریشی اظهار داشت: نکته ای که وجود دارد این است که آیا ما باید این فرض را قبول کنیم که ادبیات و هنر با هم در ارتباط بودند یا خیر؟ انسان اولیه، غار نگاری دارد و قبل از اینکه ادبیات مکتوب داشته باشد و بخواهد از نشانه به معنای نوشتار استفاده کند، نقاشی های دیواری را روی سخت انجام می دهد. ارتباط از حوزه تجسمی شروع می شود و حوزه تجسمی نسبت به ادبیات و مکتوبات یک قدم جلوتر است. پس قطعاً این ارتباط وجود دارد، اینکه بتوانیم این ارتباط را ثابت کنیم یک بحث دیگری است.

در بخش دیگری از این نشست قریشی گفت: محصول در کنار هم قرار گرفتن هنرمند حوزه تجسمی و طنزپرداز، تولید یک کار مشترک است. قطعا طنزپرداز در خلق اثر هنری خود که طنز مکتوب است، از کارتونیست الهام می گیرد و متقابلاً کارتونیست هم در خلق اثر هنری خود از نویسنده طنز تاثیر می گیرد. شاید یکی از بارزترین نمونه ها ارتباط بین اردشیر محصص و پرویز شاپور باشد. اردشیر محصص کارتونیستی منزوی اما بسیار خلاق است و در کنارش پرویز شاپور که از دهه 40 گونه ای نو از جملات قصار طنزآمیز را می آورد.

وی مطرح نمود: در تمام دنیا اثبات شده که رشته های مختلف با هم در تعامل و ارتباط هستند و اگر هدف بیان یک دیدگاه، مانیفست و رویکرد باشد، این امر اجتناب ناپذیر است. طنز می تواند آخرین مرحله تکامل نقد ادبی باشد. این طنز است که ظرف خودش را انتخاب می کند. رگه های شوخ طبعی و طنز را در هر جا می توانید پیدا کنید، در حوزه سیاست، جامعه شناسی، خرده فرهنگ ها، فرهنگ عامیانه و ... . این اتفاق در ایران هم اجتناب ناپذیر است و این ارتباط از هم گسستنی نیست.

این پژوهشگر حوزه طنز با اشاره به کتابی که از مجموعه کارتون های مجله ادبی نیویورکر منتشر شده، اظهار کرد: بین حوزه تجسمی و حوزه نوشتار ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. بین مطبوعات فارسی هم این رخ داد و تاثیرش بسیار دنبال شده است. هنرمندان تجسمی برای بیان عقاید و افکارشان از ادبیات بسیار کمک گرفتند. امیدوارم که محققین بیشتری بتوانند این تعامل را جدی تر دنبال کرده و در شناخت بهتر آن کمک کنند.

در ادامه این نشست رامک رامیار با اشاره به سال ها تحقیق و پژوهش رویا صدر در حوزه طنز از او پرسید که آیا می توانیم پیشینه داستان طنز را در ادبیات کهن پی بگیریم یا داستان طنز هم مانند ادبیات کودک و... محصول صد سال اخیر و دوران معاصر است؟

رویا صدر در پاسخ به این پرسش مطرح نمود: داستان با فرمی که امروز به عنوان یک فرم ادبی می شناسیم، فکر می کنم محصول رویکرد مدرن و تجددطلبانه مشروطه است. ما چه در ادبیات عامیانه و چه در ادبیات کلاسیک، آثار طنز در قالب حکایت و داستان های عامیانه داریم ولی اینکه به عنوان یک گونه ادبی عنوان شود، فکر می کنم حاصل مشروطه و تعاملی که نویسندگان از مشروطه با ادبیات روز دنیا داشتند، است.

وی افزود: داستان طنز به مفهوم پذیرفته شده در ادبیات، چه در قالب رمان و چه در قالب داستان کوتاه را از مشروطه می توانیم پی بگیریم و مشخصا من فکر می کنم رد پایش را در آثار چرند و پرند دهخدا و به خصوص در اندرون دهخدا می توانیم پیگیری کنیم. قبل از دهخدا هم ما در بخش های دیگر ادبیات آثاری داشتیم که به نوعی به طنز می پرداختند، در سفرنامه ها، مسالک المحسنین، سیاحت نامه ابراهیم بیگ و .. و در آثار ترجمه ها که زمینه ساز این شدند که مخاطب ایرانی با نگاه نو به طنز آشنا شود و رگه هایی از طنز در این آثار بوده است.

صدر درباره اینکه آیا طنز وارد ادبیات کودک و نوجوان شده، اظهار داشت: در تاریخ طنز فارسی من سراغ ندارم اثر طنزی که از زبان یک کودک نوشته شده و مطرح شده باشد. فکر می کنم چون طنز با هنجارشکنی ارتباط داشته و دارد، حیطه ای نبوده است که بچه ها در آن فعالیت کرده و بنویسند. پس از انقلاب، ما در دهه 70 و 80 بچه ها گل آقا را داشتیم که بچه ها و نوجوانانی بودند که مطلب می نوشتند و بعداً بعضا سبک خودشان را هم پیدا کردند. اما در ابتدا در بخش عمده ای از آن آثار آدم احساس می کرد که ایده گرفتن از آثار بزرگترها بود. گویی که زبان مستقل خود را ندارد و تحت تاثیر آثار بزرگ ترها نوشته است. یعنی ما شاخه خاصی به نام طنز بچه ها و نوجوانان در ادبیات طنز، آن طور که بتوان مستقل مطرح نمود، نداریم.

صدر گفت: من فکر می کنم بچه ها گل آقا قدم خوبی بود که طنز را بین بچه ها به شکل جدی مطرح کند و از آنان بخواهد که در عرصه طنز فعالیت کنند. به دلیل توسعه فضای مجازی و رسانه های رسمی، من در نوشته های بچه ها در فضای مجازی طنز بسیار زیادی می بینم. قبلاً آنقدر زبان بچه ها آمیخته با طنز نبود. شاید به خاطر اینکه به خودشان اجازه می دهند که فضا را بشکنند و خارج از آن بتوانند حرف بزنند که البته ممکن است آفاتی هم داشته باشد ولی این حسن را دارد که بچه ها هم خودشان را در عرصه طنز مطرح کنند.

وی اظهار کرد: فکر می کنم طنز از هنرهای دیگر و بخش های دیگر ادبیات جدا نیست. با توجه به توسعه فضای مجازی، افراد مختلف امکان پیدا کردند که پتانسیل های خودشان را بدون اینکه از فیلتر رسانه های رسمی بگذرند، عرضه کرده و خودشان مطرح کنند.