همه چیز درباره فرسودگی شغلی - مجله فضای وب

این مشکل ممکن است ناشی از حجم کاری بیش از حد، نداشتن کنترل بر امور، انتظارات غیر واقعی، یا عدم تعادل بین کوشش و پاداش در سازمان باشد. با توجه به افزایش شیوع فرسودگی در محیط های کاری مدرن، درک علل، نشانه ها و راهکارهای پیشگیری از آن برای حفظ سلامت روان و رضایت شغلی لازم است.

تعریف فرسودگی شغلی

در تعریف فرسودگی شغلی آمده است که فرسودگی شغلی حالتی از خستگی عاطفی، جسمی و فکری است که به دلیل استرس مداوم و بیش از حد ایجاد می گردد. این شرایط زمانی رخ می دهد که افراد احساس نمایند تحت فشار شدید قرار دارند، از نظر عاطفی تحلیل رفته اند و قادر به پاسخگویی به احتیاجهای مداوم شغلی خود نیستند.

فرسودگی شغلی در طول زمان، بهره وری را کاهش داده، انرژی را تحلیل برده و فرد را به سمت احساساتی همانند درماندگی، ناامیدی، بدبینی و نارضایتی سوق می دهد. برخلاف خستگی معمولی، فرسودگی شغلی یک شرایط مزمن است که می تواند نه تنها زندگی کاری، بلکه زندگی شخصی افراد را نیز تحت تأثیر قرار دهد. این مشکل صرفاً به ساعات کاری طولانی مربوط نمی گردد، بلکه نتیجه قرار گرفتن مداوم در محیط های پر استرس و ناتوانی در مدیریت مؤثر تنش های شغلی است.

انواع فرسودگی شغلی

فرسودگی شغلی یک شرایط یکسان و همگانی نیست، بلکه بسته به شرایط کاری، مقدار تاب آوری فردی و راهکارهای مقابله ای، به شکل های مختلفی بروز می نماید. پژوهشگران معمولاً انواع فرسودگی شغلی را به سه نوع اصلی تقسیم می نمایند.

فرسودگی ناشی از اضافه بار کاری (Overload Burnout)

این نوع فرسودگی زمانی رخ می دهد که افراد بیش از حد کار می نمایند تا به موفقیت برسند. آن ها ممکن است خود را فراتر از حد توانشان تحت فشار قرار دهند و در نتیجه، سلامت و زندگی شخصی خود را نادیده بگیرند.

فرسودگی ناشی از کمبود چالش (Under-Challenged Burnout)

این نوع زمانی بروز می نماید که کارکنان در محیط کاری خود احساس بی انگیزگی، عدم رشد و یکنواختی داشته باشند و در واقع اهداف شغلی معینی برای خود تعریف ننموده باشند. نبود فرصت های پیشرفت یا انجام وظایف تکراری می تواند منجر به احساس نارضایتی و بی علاقگی نسبت به کار گردد.

فرسودگی ناشی از غفلت (Neglect Burnout)

این نوع فرسودگی از احساس ناتوانی و بی کفایتی ناشی می گردد. وقتی کارکنان احساس می نمایند که نمی توانند از پسِ وظایف شغلی خود برآیند و ممکن است دچار احساس بی ارزشی یا شکست شوند، به این نوع فرسودگی شغلی مبتلا می شوند که ادامه کار کردن را برایشان سخت می نماید.

مراحل فرسودگی شغلی

فرسودگی شغلی یک شبه اتفاق نمی افتد، بلکه در مراحل معینی پیشرفت می نماید؛ غالبا مراحل فرسودگی شغلی را پنج مرحله در نظر می گیرند.

• مرحله ماه عسل: در این مرحله انگیزه و اشتیاق زیاد برای کار وجود دارد، اما استرس به صورت نامحسوس در این مرحله در حال افزایش است.
• آغاز استرس: مطلعی از استرس کاری، همراه با اضطراب و خستگی گهگاهی.
• استرس مزمن: استرس به طور مداوم ادامه می یابد و منجر به تحریک پذیری، اهمال کاری و کاهش عملکرد می گردد.
• فرسودگی شغلی: خستگی کامل، جدا شدن عاطفی از کار و بروز علائم جسمی آشکار می شوند.
• فرسودگی شغلی مزمن: فرسودگی به یک شرایط پایدار تبدیل می گردد و تمام جنبه های زندگی را تحت تأثیر قرار می دهد، که اغلب منجر به افسردگی و بروز مسائل در سلامتی فرد می گردد.

ارتباط فرسودگی شغلی و افسردگی

فرسودگی شغلی یک تشخیص پزشکی نیست. بعضی از کارشناسان معتقدند که شرایط دیگری مانند افسردگی ممکن است پشت فرسودگی شغلی باشند. فرسودگی شغلی می تواند خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهد. اما افسردگی و فرسودگی شغلی متفاوت هستند و به درمان های مختلف احتیاج دارند.

ویژگی های خاص شخصیتی هم ممکن است بر ریسک فرسودگی شغلی تأثیر بگذارند. دانستن این نکته یاری می نماید تا شرح دهد چرا اگر دو نفر با فشاری مشابه در کار روبرو شوند، یکی ممکن است دچار فرسودگی شغلی گردد در حالی که دیگری نه. صرف نظر از دلیل، فرسودگی شغلی می تواند بر سلامت جسمی و روانی شما تأثیر بگذارد. در اینجا چند نکته در خصوص چگونگی شناسایی فرسودگی شغلی و اقداماتی که می توانید انجام دهید آمده است.

خواندنی ها

پومودورو

علائم فرسودگی شغلی

علائم فرسودگی شغلی می توانند بسیار گسترده باشند؛ برای اینکه بفهمید که آیا شما هم علائم را دارید و دچار فرسودگی شغلی شده اید یا نه، پیش از خواندن علائم در ابتدا به سوالات زیر پاسخ دهید:

• آیا ارزش کار خود را زیر سوال می برید؟
• آیا با سختی به محل کار می روید و در آغاز کار مشکل دارید؟
• آیا احساس می کنید که از کار و همکارانتان جدا شده اید؟
• آیا صبر خود را با همکاران، مشتریان یا مراجعین از دست داده اید؟
• آیا انرژی لازم برای انجام کار خود به خوبی را ندارید؟
• آیا تمرکز بر کار برایتان سخت است؟
• آیا احساس می کنید که از کارهایی که انجام داده اید، رضایت کمی دارید؟
• آیا احساس می کنید که از کار خود ناامید شده اید؟
• آیا به مهارت ها و توانایی های خود شک دارید؟
• آیا برای بهتر شدن یا از بین بردن احساسات خود از غذا، دارو یا الکل استفاده می کنید؟
• آیا عادات خواب شما تغییر نموده است؟
• آیا سردرد، مسائل معده یا روده، یا مسائل جسمی دیگر بدون دلیل شناخته شده دارید؟

اگر به بیش از 6 سوال از این سوالات بالا پاسخ مثبت داده اید، ممکن است دچار فرسودگی شغلی باشید.

نشانه های فرسودگی شغلی

حال بیایید نشانه های فرسودگی شغلی را با هم آنالیز کنیم؛ نشانه های فرسودگی می توانند فیزیکی، عاطفی و رفتاری باشند. بعضی از نشانه های رایج عبارتند از:

• علائم فیزیکی: خستگی مزمن، سردردهای مکرر، بی خوابی، ضعف سیستم ایمنی، دردهای عضلانی و تغییرات در اشتها.
• علائم عاطفی: افزایش تحریک پذیری، احساس بیگانگی، کاهش اعتماد به نفس، از دست دادن انگیزه و احساس کلی شکست.
• علائم رفتاری: کناره گیری از مسئولیت ها، اهمال کاری، کاهش عملکرد، بدبینی نسبت به کار و انزوای اجتماعی.

عوامل فرسودگی شغلی

عوامل متعددی در ایجاد فرسودگی در شغل نقش دارند؛ مهم ترین عوامل فرسودگی شغلی عبارت اند از:

• کمبود کنترل و منابع: نداشتن حق نظر در خصوص نحوه انجام کار، مانند برنامه زمانی، وظایف یا حجم کاری، می تواند منجر به فرسودگی کاری گردد. نداشتن منابع لازم برای انجام کار نیز می تواند به فرسودگی شغلی اضافه کند.
• عدم وضوح در خصوص انتظارات از شما: اگر مطمئن نیستید که مدیرتان یا دیگر همکارانتان از شما چه می خواهند، احتمالاً احساس نمی کنید که کارتان را به خوبی انجام می دهید.
• مناقشه با دیگران: ممکن است با یک زورگو در محل کار برخورد کنید. یا احساس کنید که همکاران علیه شما هستند. یا ممکن است مدیر شما در کار شما بیش از حد دخالت کند. این مناقشات می توانند استرس شغلی را افزایش دهند و در نهایت به فرسودگی شغلی منجر شوند.
• کار بیش از حد یا کم تر از حد: شاید شغل شما کسل نماینده باشد یا آنقدر مشغولید و دارید که نمی توانید کارهای خود را به موقع انجام دهید؛ در این شرایط، شما برای ادامه دادن به آن احتیاج به انرژی زیادی برای حفظ تمرکزتان دارید. این می تواند منجر به خستگی و فرسودگی شغلی گردد.
• کمبود حمایت: اگر در محل کار و در زندگی شخصی احساس تنهایی می کنید، ممکن است استرس بیشتری احساس کنید که شما را در دراز مدت به سمت فرسودگی شغلی سوق دهد.
• مسائل تعادل کار و زندگی: ممکن است کار شما آنقدر زمان و انرژی شما را بگیرد که زمان و حتی حوصله ای برای خانواده و دوستان خود نداشته باشید. این عدم تعادل خود می تواند منجر به فرسودگی شغلی گردد.

سندروم فرسودگی شغلی

سندروم فرسودگی شغلی یک شرایط پزشکی شناخته شده است که با خستگی عاطفی، مسخ شخصیت (بی تفاوتی نسبت به کار) و کاهش احساس موفقیت فردی معین می گردد. این سندروم نتیجه استرس طولانی مدتی است که به درستی مدیریت نشده است. فرسودگی در شغل به ویژه در مشاغل پرتنش مانند شعل های حوزه درمان، آموزش و سطوح مدیریتی در شرکت هاست.

پرسشنامه فرسودگی شغلی

پرسشنامه فرسودگی شغلی ماسلاچ یا مسلش (MBI) یکی از پرکاربردترین ابزارها برای ارزیابی فرسودگی شغلی است. این پرسشنامه فرسودگی شغلی سه بُعد کلیدی را آنالیز می نماید:

• خستگی عاطفی: مقدار احساس تخلیه عاطفی و فرسودگی را می سنجد.
• مسخ شخصیت: مقدار جدا شدن از کار، بدبینی و احساسات منفی نسبت به همکاران یا مراجعان را ارزیابی می نماید.
• احساس موفقیت شخصی: مقدار احساس شایستگی و موفقیت در کار را میزان گیری می نماید.

این تست فرسودگی شغلی شامل 22 سؤال است که پاسخ ها بر اساس مقیاس فراوانی امتیازدهی می شوند. نمرات بالا در خستگی عاطفی و مسخ شخصیت، همراه با نمرات پایین در احساس موفقیت فردی، نشان دهنده فرسودگی شغلی شدید است.

درمان فرسودگی شغلی

برای درمان فرسودگی شغلی، ترکیبی از راهکارهای فردی و سازمانی مورد احتیاج است:

• مراقبت از خود و تغییر سبک زندگی: ورزش منظم، تغذیه سالم، خواب کافی و تمرین تکنیک های آرامش بخش مانند یوگا و مدیتیشن.
• مدیریت زمان و مشخص مرزها: مشخص اهداف واقع بینانه، اولویت بندی وظایف و یادگیری نه گفتن می تواند سطح استرس را کاهش دهد.
• مداخلات محیط کار: کارفرمایان باید سیاست هایی را برای ایجاد تعادل بین کار و زندگی کارکنان مشخص نموده و انتظارات شفافی از آن ها خود داشته باشند؛ بعلاوه ایجاد فرهنگ کاری حمایتگر می تواند بسیار موثر باشد.
• حمایت روان شناختی: درمان، مشاوره یا گروه های حمایتی می توانند به افراد در مدیریت استرس و ارائه راهکارهای مقابله ای یاری نمایند. در بعضی شرکت ها مسئول روابط انسانی این مسئولیت را بر عهده دارد، اما بهتر است فرد دیگری برای این کار استخدام گردد.
• مراجعه به متخصص: در موارد شدید، مشورت با یک متخصص سلامت روان برای جلوگیری از آسیب های بلند مدت لازم است.

در نظر داشته باشید، بی توجهی به فرسودگی شغلی می تواند مسائل را بدتر کند. در نتیجه، ممکن است، بیشتر احساس خستگی کنید، احساس کنید که دیگر قادر به مقابله نیستید، حس می کنید که نمی توانید بخوابید، احساس غم، خشم، تحریک پذیری یا بی توجهی می کنید و در نتیجه همه این ها بیشتر محتمل است که به بیماری مبتلا شوید.

مقابله با فرسودگی شغلی

فرسودگی شغلی اغلب شامل عواملی در محل کار است که شما نمی توانید آن ها را کنترل کنید. اما می توانید از روش هایی که برای کنترل نحوه مقابله با استرس وجود دارد، بهره ببرید. برای آغاز:

فکر مطلعی یا مایندفولنس (Mindfulness) را تمرین کنید. فکر مطلعی یا مایندفولنس یعنی از آنچه در درون شما و اطرافتان در حال وقوع است مطلع باشید و تمرکز خود را در هر لحظه تنها بر همان لحظه و همان کار بگذارید. این تمرین می تواند به شما یاری کند تا با آنچه در محل کار می گذرد بهتر کنار بیایید و در مواقعی به آنچه که ضروری نیست توجهی نکنید.

در پی فعالیت هایی باشید که می توانند به کاهش استرس شما در طول روز و در محیط کار یاری نمایند نه بعد از آن. برای مثال فعالیتی ساده مثل چند نفس عمیق در طول روز می تواند بیش از آنچه فکر می کنید به کاهش تنش یاری کند.

از همکاران، دوستان یا عزیزان خود درخواست حمایت کنید. صحبت با دیگران ممکن است به شما یاری کند تا بتوانید با استرس و فرسودگی تان مقابله کنید، چرا که احساس تعلق به گروه می تواند از فرسودگی جلوگیری کند. با مدیر، سرپرست یا کسی که مسئول امور است، در خصوص نگرانی هایتان صحبت کنید. شاید بتوانید با هم برای ایجاد تغییرات یا حل مسائل همکاری کنید.

در نهایت اگر شرایط در محل کار تغییر نکرد، شاید بتوانید در پی شغلی بگردید که برای شما مناسب تر باشد یا محیط کاری همدلانه تری داشته باشد.

خواندنی ها

آغاز شغل نو

چه باید کرد؟

فرسودگی کاری یا شغلی پاسخی طولانی مدت به استرس های عاطفی و بین فردی مزمن در محیط کار است که با سه بعد خستگی، بدبینی و ناکارآمدی تعریف می گردد. تحقیقات 25 سال گذشته پیچیدگی این مفهوم را نشان داده و تجربه استرس فردی را در چارچوبی وسیع تر از ارتباط افراد با کارشان آنالیز نموده است.

اخیراً، مطالعات در خصوص فرسودگی کاری در سطح بین المللی توسعه یافته و به مدل های مفهومی نوی منجر شده است. تمرکز بر تعهد شغلی، که نقطه مقابل فرسودگی محسوب می گردد، چشم میزانای نوی برای مداخلات مؤثر در کاهش فرسودگی فراهم نموده است. ماهیت اجتماعی فرسودگی شغلی، پشتوانه پژوهشی قوی آن، و پیوند معین آن با حوزه کار، نقش مهمی در سلامت و رفاه افراد ایفا می نماید.

شناسایی علائم، درک مراحل فرسودگی و اتخاذ اقدامات پیشگیرانه می تواند به مدیریت و درمان مؤثر این مشکل یاری کند. با ایجاد یک محیط کاری سالم و توجه به سلامت روان، هم افراد و هم سازمان ها می توانند با این چالش مدرن مقابله نمایند.

منابع: mayoclinic, wilmarschaufel