حکمیت لاهه و فرصت استراتژیک چین - مجله فضای وب

با تور ارزان چین سفری خاطره انگیز را تجربه کنید.

حکمیت دادگاه بین المللی لاهه در 12 ماه ژوییه سال 2016 درخصوص شکایت کشور فیلیپین از تعرض چین به آبهای مورد ادعای مانیل طی یک سند پانصد صفحه ای و اعلام خبری یازده ورقه ای منتشره شد و کشور جمهوری خلق چین متجاوز شناخته شد. این رای با توجه به لابی گری گروه های فشار بین المللی به دور از انتظار نبود. شکایت مزبور که در سال 2013 به دیوان لاهه از طرف مانیل ارسال شده بود با سیاستهای سرسخت گرایانه چین به خصوص در تاکید حاکمیت سرزمینی بر بخش وسیعی از آبهای دریاهای جنوب چین [دریای چین جنوبی] - راه را برای سازش مسدود نموده و چنین محکومیتی را جاری ساخت. رای دیوان بر این نکته تاکید دارد که ادعای تاریخی چین مبنی بر حاکمیت بر آبهای دریای جنوب چین هیچ مشروعیت قانونی از لحاظ حقوق بین الملل نداشته و چین با حضور در آبهای سرزمینی کشور فیلیپین - حاکمیت مشروع این کشور را نقض نموده است. با وجودیکه حکمیت این دادگاه فاقد قدرت اجرایی است - معهذا چنین حکمیتی می تواند تشویقی برای کشورهای تایوان (بیجینگ [پکن] تایوان را ایالت بیست و سوم خود می داند)، ویتنام، مالزی و برونئی باشد که اقدام به شکایات مشابه نمایند.

دادگاه مذکورکه به زعامت پنج قاضی عالیرتبه جهان تشکیل شد (که همه آنها غیر آسیایی بودند واز نظر بیجینگ با منطقه آشنایی نداشتند، صادر شده است) نقشه رسمی چین که بوسیله این کشور در سال 2009 به سازمان ملل متحد ارسال شده بود و طی آن مرزهای دریایی آن کشور بر اساس خطوط 9 گانه ترسیم شده بود را فاقد اعتبار تاریخی دانسته و اعلام داشت که بر اساس اسناد تاریخی، چین هیچگاه قانونا انحصار بهره برداری را در این آبراه بزرگ جهانی نداشته (این آبراه با وسعت 3.5 میلیون کیلومتر مربع ای پس از 5 اقیانوس جهان بزرگترین آبراه جهانی می باشد که از سنگاپور تا تایوان ادامه دارد) و اینکه ادعای چین نسبت به حاکمیت بر این گذرگاه عظیم دریایی وجاهت قانونی ندارد زیرا که ملل دیگر منطقه نیز همواره در این منطقه حضور و به صید ماهی و ... اشتغال داشته اند. بیجینگ که حاکمیت بر 90 در صد این آبراه آبی را از آن خود می داند طی متممی آنرا در قانون اساسی خود منظور داشته و اعلام نموده که منبع بزرگ آیزیان در این منطقه پهناور متعلق به چین می باشد.

حکمیت دیوان به همچنین تاکید داشته که دریای جنوب چین بطور طبیعی فاقد جزیره بوده و ادعای چین بر جزایر مصنوعی و بهره گیری از آبهای ساحلی آن مشروعیت ندارد. طبق کنوانسیون بین المللی دریایی جزایر باید از آب شیرین برخوردار باشند- بیرون آوردن صخره های مرجانی از دل دریا و ایجاد استحکامات بوسیله چین که منجر ایجاد هفت جزیره مصنوعی شده که همگی فاقد آب شیرین هستند از نظر لاهه در چهارچوب قوانین بین المللی در ارتباط با حقوق بین المللی منتسب به دریاها واقع نمی شوند. تایوان که بر جزیره ایتو آبا در آبهای سرزمینی خود از سالها پیش حاکم می باشد - ادعای حکمیت لاهه را مورد اعتراض قرار داده و عنوان داشته که به حاکمیت خود ادامه خواهد داد و این جزیره مصنوعی را که تایوان در آنجا استحکاماتی ساخته برخوردار از قوانین ناظر بر جزایر تلقی می نماید (این جزیره در دعوای فیلیپین در لاهه گنجانیده نشده بود).

بیجینگ که در اعتراض به شکایت مانیل در جلسات رسیدگی دادگاه مزبور حضور پیدا ننموده بود- بلافاصله پس از صادر شدن رای آن را مضحک خواند و اعلام داشت که آنرا ندیده خواهد گرفت و تاکید کرد که ناوگان دریایی این کشور که جلودار ادعای این کشور بر دریای جنوب چین می باشد(نیروی دریایی چین از جمله گروههای ذی نفوذی می باشد که مصرانه حاکمیت چین در این آبراه عظیم را تعقیب می نماید) با تمام قوا از منافع حاکمیتی- دریایی چین حراست خواهند نمود.

سیاست موکدانه جمهوری خلق چین در اعمال حاکمیت در این منطقه که بالغ بر پنج تریلیون دلار کالا همه ساله از آن عبور می نماید و چین بر این ادعا است که سرشار از منابع عظیم انرژی است - بار عظیمی را بر دوش این کشور که رکود مالی کم سابقه ای تجریه می نماید گذارده است. بودجه نظامی قریب به 260 میلیارد دلاری چین بر دیگر بخشایی که نیارمند بازسازی و نو سازی هستند سایه افکنده و رشد مالی این کشور را به چالش کشانده است (بخش عمده این بودجه کلان به تجهیز و نو سازی ناوگان دریایی چین تعلق دارد...).

کوشش بیجینگ در این راستا نشات گرفته از امیال و آرزوهای دیرینه این کشور در زدودن هر گونه تهدیدات پیرامونی است که چین در عدم استحکام آن در گذشته بخصوص در صد ساله قبل از پیروزی انقلاب ضرر و زیان فروانی را تجربه نموده است. جمهوری خلق چین با داشتن ارتشی بزرگ و ویژگی های سرزمینی از مرزهای زمینی خود آسوده بوده و آسیب پذیری را از جانب دریا و سواحل 9 میلیون کیلومتری خود که در گذشته مورد تعرض بیگانگان واقع شده - می داند. تجربه صد سال خواری و ظلت که صد سال قبل از پیروزی انقلاب چین به رهبری مائو ز دونگ در سال 1949 را تداعی می نماید غم بارترین دوره های تاریخی این کشور محسوب می شود... .

چین در دهه اول قرن بیست و یکم با سیاست آرام و فارغ از تنش که عاری از حالت تهدید آمیز بود و یا به ظاهر این گونه جلوه داشت، می توانست از فرصت استراتژیک - دوره ای که چین با کمترین هزینه و به قول دنگ شیا پینگ با چراغ خاموش حرکت قدرتی خود را به پیش ببرد. معهذا با قدرت یابی روز افزون انعطاف چین در ملاحضه گری که تحت رهبری دنگ توصیه شده بود رنگ باخت و بیجینگ در مسیری نهاده شد که تعامل با بخصوص کشورهای منطقه جنوب شرق آسیا به چالش کشاند و فرصتی به آمریکا داد که در این گذرگاه حضور بیشتر پیدا کند و با طرح محور آسیا به مقابله با نفوذ چین به پردازد. بیجینگ از فرصت استراتژیک که در همزیستی با کشورهای منطقه داشت و می توانست مناسبات را با نهادینه کردن تعاملات آنقدر گسترش دهد که جای مانور را از رقبای دور و نزدیک دریغ نماید. چین از چنان قدرت مالی و تجاری برخوردار است که می تواند جاذبه ای بزرگ در گرایش این کشورها و تطمیع آنها به چین باشد- بطوریکه که آینده خود را در گسترش پیوندها با این کشور ترسیم نمایند.

بیجینگ در این برهه زمانی علیرغم موفقیتهایی که در اعمال رهیافت مزبور داشت- نتوانست از فرصت فراهم شده در متقاعد کردن کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا از صلح آمیز بودن سیاستهای خود بهره برداری لازم را داشته باشد و آن دوره طلایی زودتر از اینکه چین بتواند آنرا نهادینه نماید سپری شد. به عبارت دیگر بیجینگ در استفاده بهینه از فرصت استراتژیک که در اختیارش بود بازنده شد به طوریکه کشورهای کوچک و بزرگی که در این دوره در مقابل چین صف آرایی نداشتند هم اکنون قد علم نموده اند که با توجه به سیر تحولات پیش بینی شده این موضع گیریها شدت پیدا خواهند کرد. بعضی بر این عقیده هستند که بیجینگ در دوره فرصت استراتژیک می توانست رهیافتهایی را در پیش گیرد که کشور کوچکی مثل فیلیپین اصولا در وادی شکایت از چین قرار نگیرد. ولی زمانیکه چین به صراحت اعلام می دارد که حق انتخابی بجز حضور قوی در آبهای مورد ادعای دیگران ندارد و راهها را به سوی حل و فصل منازعات بست- وضعیت شنماینده ای ایجاد می شد که باعث شد همانطوریکه در بالا گفته شد رای اخیر غیر منتظره نباشد.

علل مختلفی را می توان در اینجا درخصوص از دست دادن فرصتها بر شمرد: 1- بیجینگ پیمودن راه کسب قدرت خویشتن داری مورد تاکید گذشته را کنار گذارده و مثل قدرتهای بزرگ در نظام بین الملل سیاست قدرت را پیشه نموده که نگرانی از ظهور قدرت جدید با مطالبات مشابه با قدرتهای بزرگ را فراهم ساخته است. 2- موج احساسات ناسیونالیستی در کشورهای شرق آسیا (زمانی که شرق آسیا به تنهایی عنوان می شود - مراد تمامی کشورها این حوزه بزرگ یعنی شمال و جنوب شرق آسیا از ژاپن تا اندونزی می باشد) در دوره مذکور رو به تزاید گذارده است. 3- نگرانیهای کشورهای شرق آسیا از ادامه پشتیبانی ایالات متحده آمریکا که نشات گرفته از فقدان اراده کافی و جسارت سابق در حمایت از آنان می باشد نضج گرفته است. 4- دامن زدن بیجینگ به ملی گرایی و احساسات چین محوری در این کشور نهادینه شده. 5- تغیر نگرش واشنگتن از چینی که ظهور صلح آمیز را تجربه می نماید به چینی که منافع حیاتی آمریکا را تهدید می نماید، نضج گرفته ... همگی به محیطی تنش زا در آبهای دریای جنوب چین دامن زده که این منطقه حیاتی جهان به چالشی بس بزرگ مبدل نموده است- کانون منازعه و تیرگی روابط چین با غرب- آمریکا سیاست تهاجمی را در منطقه با سیاست محور آسیا در دستور کار قرار داده است (کشورهای اروپایی نظیر بریتانیا و فرانسه نیز به حضور نظامی خود در منطقه مزبور توسعه بخشیده اند)- موقعیت ژیوپلیتیکی این آبراه حیاتی را دو چندان نموده است . نکته مهم در این راستا که به پیچیدگی اوضاع در این منطقه می افزاید عدم عودل طرفین از مواضع سر سختانه است. اصولا منازعه بر سر حاکمیت سرزمینی بسیار بغرنج بوده و تعامل را بس سخت ساخته است (جالب توجه است که چین دریای جنوب چین را دریای دوم فارس لقب داده!). حکمیت لاهه بلاشک فصل نوینی را در مناسبات منطقه جنوب شرق آسیا و به طبع آن در شمال شرق آسیا (به ویژه بین چین و ژاپن - توکیو به همراه مانیل و هانوی از رای دادگاه مزبور استقبال نموده است) و این رای جدا از تاثیرات آنی عواقب بلند مدت را در بر خواهد داشت که به قول بعضی - بازی جدیدی را در منطقه رقم خواهد زد.

کیو تیان کای سفیر آمریکا در بیجینگ پس از اعلام رای دادگاه عنوان کرد که این رای نزاع و حتی رویارویی را بسط خواهد داد.

با تمام این تفاصیل بیجینگ در اقدامی نشات گرفته از بلوغ سیاسی که آینده کشور را در گرو تعامل با جهان می داند به سانسور احساسات ناسیونالیستی پرداخته و نگذاشته که این رای با خشونتهای ملی گرایانه توام شود و عواقب ناملایمتی را به همراه داشته باشد. این در زمانی است که چین خود برای تحکیم وحدت ملی به موج ناسیونالیستی دامن زده است (این فرایند در دیگر کشورهای شرق آسیا بزرگ نیز اخیرا محسوس می باشد).

جمهوری خلق چین بر خلاف گذشته مثل تظاهرات پس از بمباران سفارت چین در بلگراد بوسیله ناتو در سال 1999 و ملی کردن جزایر سنکاکوو بوسیله ژاپن در سال 2012 (این جزایر که چینی ها آنرا دیایو خطاب می نمایند مورد ادعای سرزمینی بیجینگ می باشد) حتی اجازه به تظاهرات مدیریت شده در نزدیکی سفارتخانه های فیلیپین و آمریکا را نداده است. یکی از دلایلی که چین را وادار به خویشتن داری نموده است بجز روحیه حاکم در بیجینگ که آینده خود را در تعامل با جهان و گسترش مناسبات با آن می بیند، به روی کار آمدن دولت جدید در مانیل می باشد. تمایل غیر منتظره رودریگو دوترته، رییس جمهور فیلیپین که یک پوپولیست قلمداد می شود در تبادل نظر با بیجینگ چرخش صدو هشتاد درجه ای دارد با سیاست رییس جمهور پیشین آ کینو که ضدیت وی با چین به ارجاع دعوا به دیوان حکمیت لاهه در سال 2013 انجامید. البته باید دید که چقدر محیط تبادل نظر بین بیجینگ و مانیل هنوز باقی است که بتوان از آن برای کاهش تنش بین دو کشور بهره گرفت... معذالک مسله ای که عیان است اراده باز نگه داشتن باب تبادل نظر بیجینگ است آنهم با کشوری که با موضع گیری سر سختانه چنین معضلی را برای چین فراهم نموده است... و بالاخره اینکه چین که روابط با آمریکا را کلید کلیدها می داند علیرغم موضع گیری ضد چینی این کشور خواستار ادامه مراوده با آمریکاست و صرفا به انتقاد از آن پرداخته است (واشنگتن از رای لاهه استقبال نموده و آن را لازم الاجرا دانسته است. این کشور رای همین دادگاه علیه خود در سال 1980 را مخدوش و آن را الزام آور ندانسته است!)

بهزاد شاهنده- استاد پایه مطالعات شرق آسیا -دانشگاه تهران