چه کسی جانشین سلطان قابوس خواهد بود؟ - مجله فضای وب

سلطان نشین عمان درست با به روی کار آمدن سلطان قابوس بود که به جامعه دنیای پیوست و به انزوای خودساخته خود سرانجام داد.

دوران زمام داری قابوس بن سعید را دوران رنسانس عمان می دانند، چراکه عمان در این دوره از یک کشور واقعاً پس افتاده، به یک کشور با سطح توسعه و رفاه مناسب تبدیل شد که توانست احترام دنیای و منطقه ای خاصی برای خود رقم بزند.

سلطان محبوب

مردم عمان به طور مشهودی به سلطان قابوس علاقه دارند و او را ناجی و حامی کشور خود می دانند. سلطان فعلی عمان از درایت و کیاست خوبی برخودار است و این مساله را هم در تنظیم سیاست داخلی این کشور و هم در روابط خارجی عمان به خوبی نشان می دهد. سنن حکومت داری در سرزمین فعلی عمان و فقه اباضی باعث شده که سلطان که در واقع در صندلی امامت موردنظر اباضیان نشسته است، از اختیارات و مسئولیت های زیادی برخودار باشد و حیات و ممات مادی و معنوی دولت و ملت را کنترل کند.

قانون اساسی این کشور که در 1996 صادر شد، بر این اختیارات سلطان صحه گذاشته و عملاً قدرت وی را مشروعیت قانونی بخشیده است. با توضیحات فوق متوجه می شویم که شخص سلطان قابوس به طور خاص و صندلی سلطان در عمان به طور عام، از اهمیت به سزایی برخوردار است وآشنایی تصمیم سازان با این صندلی و فردی که در این سِمت قرار می گیرد بسیار مهم است. این اهمیت زمانی مضاعف می گردد که رابطه خوب و تصمیمات مهم سلطان قابوس در قبال ایران و روابط حسنه با کشورمان را وارد تحلیل کنیم.

سلطان بدون فرزند

بر اساس سنت و عرفی که در خاندان آل بوسعیدی حاکم بود، فرزندان به جای پدران می نشستند و بر این سرزمین سلطنت می کردند ولی این فرایند نمی تواند در خصوص سلطان قابوس صادق باشد. قابوس بن سعید در سال 1976 با دخترعموی خود ازدواج کرد، ولی این ازدواج دیری نپایید و او زن خود را بعد از سه سال یعنی در سال 1979 طلاق داد.

او پس از این هرگز ازدواج نکرد و از ازدواج قبلی خود نیز فرزندی ندارد. مضاف بر این سلطان قابوس تنها فرزند ذکور پدر خویش یعنی سعید بن تیمور است و طبعاً برادر یا برادرزاده ای ندارد.

همین مساله موجب شده که در طول سلطنت وی به خصوص به دلیل بیماری و پا به سن گذاشتن قابوس این سوال پیش بیاید که تکلیف سلطنت پس از سلطان فعلی عمان چه می گردد. سلطان قابوس سرطان روده بزرگ دارد و مدت ها تحت درمان بود و برای شش ماه نیز در آلمان بستری شد، علی رغم اینکه سرطان وی کنترل شده ولی پس از آن، او روزبه روز ضعیف تر شده و احتمال فوت ایشان می رود.

بی جانشینی، عامل نگرانی کشورها

با اینکه سلطان فرزندی ندارد و انتظار می رود که او برای حفظ ثبات عمان هم که شده جانشین خود را معرفی کند، ولی وی تا کنون از این مهم سر باز زده و کسی را به عنوان جانشین خود معرفی نکرده است. از جانبی دیگر او فردی را آنقدر به خود نزدیک نکرده و به او قدرت و اختیارات خاصی تفویض نکرده است که بتوان حدس زد آن فرد پس از سلطان می تواند وارث تاج و تخت گردد و قدرت را قبضه کند. همین مسائل سبب شده که نگرانی هایی هم در میان عمانی ها و هم میان کشورهایی که روابط خوبی با عمان دارند ایجاد گردد، که آیا میان نخبگان سیاسی این کشور ظرفیت گذار از این شرایط وجود دارد؟

حلقه کوچک جانشینان

پس از ایجاد نهاد قانون اساسی در عمان، در اصلاحات سال 2011، ماده ای به قانون اساسی اضافه شده که در آن شرایط سلطان احصا شده است. براساس ماده پنجم قانون اساسی، عمان کشوری با نظام حکومتی سلطنتی وراثتی به نوادگان ذکور سلطان ترکی بن سعیدبن سلطان است که شخص سلطان باید مسلمانی رشید و عاقل و فرزند شرعی والدین مسلمان عمانی خویش باشد.

این ماده قانون اساسی تصریح می دارد که سلطان باید از شاخه خاصی از خاندان آل بوسعید باشد، مرد باشد، مسلمان باشد و پدر و مادرش نیز عمانی باشند. با این توضیحات حلقه کسانی که در حال حاضر امکان جانشینی سلطان قابوس را دارند خیلی کوچک است. خاندان بوسعیدی در عمان به سبب اینکه تقریباً 1744 میلادی در عمان حاکم بوده اند، بسیار قدرتمند و گسترده هستند و اگر قرار باشد هرکسی از این خاندان پتانسیل سلطان شدن را داشته باشد، عملاً هرج و مرج حاکم خواهد شد.

به همین دلیل در قانون اساسی احصاء شده که باید حتماً از نوادگان ترکی بن سعید باشد که در واقع این شخص می گردد پدربزرگ پدربزرگ سلطان قابوس. با چنین قیدی عملاً افراد زیادی از آل بوسعید شانس سلطان شدن را از دست می دهند. قیود دیگر همانند پدر و مادر عمانی نیز دامنه افرادی که در این قانون می گنجند را کاهش می دهد. چون تعداد نسبتاً زیادی از پدران این افرادی که در حال حاضر از این شاخه خاندان بوسعیدی در قید حیات هستند، زن خارجی گرفتند. یعنی عملاً آنها مادران غیر عمانی دارند که با این اوصاف شانس سلطان شدن را از دست می دهند.

ابهام در جانشینی، افزایش ریسک بی ثباتی

دانستیم که سلطان فرزندی ندارد و مجرد زندگی می نماید و عملاً فرزند ذکوری وجود ندارد که بر مبنای ماده پنجم قانون اساسی این کشور جانشین سلطان گردد. به همین دلیل ماده ای در قانون اساسی این کشور گنجانده شده که به این موضوع می پردازد. در واقع این ماده بر اساس زندگی سلطان قابوس به قانون اساسی این کشور اضافه شده است و بعد از فوت وی این ماده نیز برچیده خواهد شد.

اصل ماده 6 چنین است: مجلس خاندان سلطنتی تا مدت سه روز از خالی شدن سِمت سلطان باید حاکم بعدی را تعیین نماید. زمانی که مجلس خاندان سلطنتی برای تعیین حاکم به اتفاق نظر نرسیدند، مجلس دفاع به نصب آن کسی که سلطان در نامه اش خطاب به مجلس خاندان سلطنتی تعیین کرده اقدام می نماید. طبق این ماده مجلس، خاندان سلطنتی باید ظرف سه روز سلطان بعدی عمان را با عنایت به ماده پنجم معین نمایند. در غیر این صورت باید به نامه های سلطان که به صورت مهر و موم شده در مسقط و صلاله نگهداری می شوند مراجعه نمایند و بر اساس دستور سلطان قابوس نفر بعدی را به مقام سلطنت نصب نمایند.

برای بسیاری سوال است که چرا سلطان قابوس چنین مبهم به مساله انتخاب جانشین خود پرداخته و ریسک بی ثباتی در عمان را پدید آورده است.

شانس چه کسی برای جانشینی سلطان قابوس بیشتر است؟

طبق قانون اساسی دانستیم که سلطان عمان باید از سلاله ذکور ترکی بن سعید بوده و والدینش حتماً باید عمانی باشند و مسلمان عاقل و رشید شناخته گردد، لذا افرادی که واجد این صلاحیت ها هستند، معدودند. چرا که آل سعید با خارجیان زیادی وصلت کرده اند. اینجا گزینه های محتمل برای جانشینی سلطان قابوس را آنالیز می کنیم. گزینه های زیر در محافل سیاسی، رسانه ها، دپارتمان ها و برآورد های سفرای مقیم در عمان بیشترین شانس را برای جانشینی سلطان قابوس دارند.

1. اسعدبن طارق بن تیمورآل سعید: اسعد در سال 1954 میلادی به دنیا آمد. پدرش طارق سه زن داشت و اسعد پسر بزرگ تر طارق و از زن اول اوست. مادر او زن مشهور و از خاندان آل سعید بود. او بزرگ ترین پسر عموی سلطان قابوس است و خواهر تنی او در دهه هفتاد، به عقد سلطان قابوس درآمد که پس از مدتی به طلاق منتهی شد.

او در همان آموزشگاه نظامی تحصیل کرد که سلطان قابوس از آن فارغ التحصیل شد. اسعدبن طارق، نماینده شخصی سلطان قابوس بوده و مناصب مهم زیادی را تا به امروز در اختیار داشته است. به نظر ناظران عمان او پشتیبانی نیروهای مسلح را نیز با خود دارد. چون چندین سال فرماندهی بخش هایی مانند تیپ زرهی را بر عهده داشت و درجه سرتیپی دارد.

او در چندین نوبت سفیر شخصی سلطان قابوس برای تسلیم پیغام های وی برای سران کشورهای دیگر بوده است و همچنین در جلسات سران کشورهای عربی و شورای همکاری خلیج فارس، به نمایندگی از سلطان شرکت می نماید. اسعد پروژه های مالی زیادی در عمان را کنترل می نماید و با رهبران نسل دوم کشورهای حاشیه خلیج فارس شراکت مالی و روابط محبت آمیز دارد. از اسعدبن طارق به عنوان گزینه اصلی سلطنت عمان یاد می گردد. اسناد ویکی لیکس نیز بر روی این مساله صحه می گذارد.

2. هیثم بن طارق بن تیمورآل سعید: هیثم نیز در سال 1954 دیده به دنیا گگردد. مادر او زن دوم طارق بن تیمور بود. او به مدت بیش از یک دهه، وزیر فرهنگ و میراث ملی است. بعضاً به عنوان فرستاده خاص سلطان در بعضی از نشست ها و مراسم ها مانند عروسی سلطنتی بریتانیا در سال 2011 بوده است. او روحیات خاص خود را دارد و از او به عنوان شخصی متمرد یاد می گردد. او نیز منافع مالی زیادی در عمان دارد.

3. شهاب بن طارق بن تیمورآل سعید: شهاب در 1956 میلادی قدم در این دنیا نهاد. مادر او زن سوم طارق است. او مشاور سلطان قابوس و رییس شورای تحقیقات علمی عمان است. سمت قبلی او فرماندهی نیروی دریایی سلطنتی عمان تا سال 2004 بود. او در عمان فعالیت های مالی زیادی دارد و فردی جاه طلب است. گفته می گردد در گذشته در پاره ای از امور با سلطان قابوس اختلاف نظر داشته اند.

سه گزینه اخیر بیش از 60 سال سن دارند و به همین دلیل بعضی معتقدند که تا مرگ سلطان قابوس آنها نیز سال خورده می شوند و همین مساله موجب می گردد که سلطان عمان سال خورده باشد و این مساله برای نخبگان سیاسی این کشور قابل قبول نیست.

4. تیموربن اسعدبن طارق بن تیمورآل سعید: تیمور در سال 1981 به دنیا آمد و نوه عموی سلطان قابوس است. از او نیز به عنوان یکی گزینه های اصلی سلطنت عمان و حتی گزینه اصلی یاد می گردد و اسناد ویکی لیکس نیز از او نام برده شده است. گفته می گردد سلطان قابوس علاقه خاصی به او دارد. همسر تیمور را سلطان قابوس انتخاب کرد.

همسر او سلمی بن ت مستهیل بن احمدالمعشنی است. پدر بزرگ همسر تیمور برادر مادر سلطان قابوس بود. در واقع سلطان قابوس نوه دایی خود را به عقد نوه عموی خود در آورد. مراسم ازدواج آنها در سال 2004 یکی از باشکوه ترین مراسم سال های اخیر عمان بود که مردم عمان برای آن افسانه هایی نیز ساخته اند. شخص سلطان در عروسی آنها حضور داشت.

تیمور دبیر کل شورای تحقیقات علمی عمان است که ریاست آن را عمویش شهاب برعهده دارد. او چندین برنامه مهم در عمان را برگزار کرده و عضو هیات مدیره بانک ظفار، یکی از مهم ترین بانک های عمان است. او در رسانه ها حضور فعال دارد و شخصیت محبوبی بین عمانی ها دارد. او در اسکاتلند و انگلستان تحصیل کرده و دوره هایی را نیز در آمریکا گذرانده است. از آنجایی که تیمور جوان تر از پدر و عموهای خویش است و سلطان توجهات ویژه ای به او دارد، به احتمال زیاد نام او در پاکت های نامه نوشته شده و شاید مجلس خاندان سلطنتی او را به سلطنت انتخاب نمایند.

5. فهدبن محمودبن محمدبن ترکی آل سعید: فهد در سال 1944 به دنیا آمد. پدر بزرگ پدر او با پدر بزرگ سلطان قابوس یعنی سلطان تیمور برادر بوده اند. اون نایب رییس کابینه است و ریاست ستاد مبارزه با قاچاق را برعهده دارد. البته شانس او برای این سِمت کم است، چون از شاخه دیگری از خاندان حاکم آل بوسعید بوده و همسر او فرانسوی است و با این اوصاف فرزندان او طبق قانون اساسی عمان نمی توانند حاکم عمان باشند.

گزینه های دیگر: فهد فرزند پنجم تیمور (عموی سلطان) که در قید حیات است. ترکی بن محمود و فرزندش مروان، و فرزندان شهاب و هیثم نیز از گزینه های محتمل می باشند. عده ای از فرمانده مورد وثوق سلطان قابوس به نام النعمانی، که گفته می گردد او خود باید جلسه سه روزه و مراسم گگرددن نامه ها را برعهده بگیرد، نام می برند. حتی افرادی از یوسف بن علوی که دستیار سلطان در وزارت خارجه است، یاد می نمایند (البته طبق قانون اساسی این دو گزینه نمی توانند سلطان شوند ولی به هر حال برآورد می گردد). هرچه که هست مکانیزم انتخاب سلطان آینده معین شده و ابهامات موجود در آن موقع معین می گردد. هرچند که عده ای از جنگ قدرت خبر می دهند، ولی فعلاً اوضاع آرام است و نمود خارجی ندارد.