مظنونین همیشگی در بلوای کرونا - مجله فضای وب

همان طور که می دانید این ویروس جدید از خانواده ویروس های کرونا بوده و براساس مطالعات پیشین، منبع اولیه این خانواده ویروسی معمولا در بدن حیوانات وحشی به ویژه پستانداران و پرندگان است.

در همه گیری های گسترده قبلی از این خانواده یعنی شیوع بیماری سارس و مِرس منشأ بیماری، خفاش ها شناسایی شدند که به ترتیب به واسطه گربه زَبّاد و شتر به انسان منتقل شده بودند بنابراین طبیعی بود خفاش اولین جانوری باشد که در این همه گیری نیز به عنوان مظنون اول دستگیر خواهد شد.

اما پرونده در همین مرحله مختومه نشد و پای مظنونین دیگری نیز به این پرونده کشیده شد. گرچه هنوز منشأ اصلی این بیماری به صورت قطعی معین نشده ولی از آنجا که در چند ماه اخیر با خبرهای زیادی در خصوص منشأ حیوانی ویروس کرونا روبه رو شده ایم و هر بار نام جانور جدیدی به عنوان عامل اصلی این همه گیری مطرح شد، تصمیم گرفتیم با دقت بیشتری پرونده مظنونین اصلی این ویروس موذی را آنالیز کنیم.

متهم ردیف اول: خفاش

در روزهای ابتدایی شروع شیوع ویروس کرونای جدید در چین، بسیاری از گروه های تحقیقاتی فعالیت خود را برای آنالیز ژنوم و یافتن شباهت های احتمالی آن با ویروس های شناخته شده قبلی شروع کردند.

سی ان ان در گزارشی براساس نتایج پژوهشی از گروهی از محققان چینی که در مجله علمی مدیکال ویرولوژی در دوم بهمن 1398/ 22 ژانویه 2020 منتشر شده بود گفت که ژنوم ویروس جدید شباهات زیادی به ژنوم کروناویروس های منشأ سارس و مرس دارد و به نظر می رسد که حاصل نوترکیب جدید میان ویروسی با منشأ خفاش و منشأ ناشناخته دیگری باشد.

این گروه تحقیقاتی در ادامه مقاله اشاره نموده بود ویروس جدید بیشترین شباهت را به کروناویروس با منشأ خفاش و مار دارد. این گزارش موجب شد پای مار هم به پرونده باز گردد.

در تکمیل این گزارش مطالعات بیشتری انجام شد. شروع همه گیری از خفاش چندان عجیب نبود زیرا خفاش به دلیل داشتن سیستم ایمنی منحصر به فرد خود میزبان خوبی برای انواع ویروس های بیماری زای پستانداران، بدون بروز علائم بیماری از خود است. پیش از این همه گیری نیز دست داشتن خفاش در شروع چند همه گیری ویروسی دیگر نیز معین شده بود.

براساس مطالعات بعدی که 14 بهمن 1398/ 3 فوریه 2020 در مجله نیچر منتشر شد، معین شد کووید 19 با کروناویروسی که سه سال پیش در غاری در استان یون نان چین شناسایی شده بود حدود 96.4 درصد شباهت دارد که می تواند تأییدگر شروع این همه گیری از این پرنده پستاندار باشد.

سازمان بهداشت دنیای نیز در ادامه در مقاله ای که در دوم اسفند 1398/ 21 فوریه 2020 منتشر نموده بود منشأ احتمالی کووید 19 را خفاش گفت. اما در این گزارش از احتمال وجود حیوانی حد واسط برای انتقال این بیماری از خفاش به انسان مانند آنچه در همه گیری های سارس و مرس اتفاق افتاده بود، صحبت به میان آمده بود.

یکی از دلایل عمده ای که پای حیوان حد واسط را به میان می آورد این بود که ویروس کرونای خفاشی در قسمت زائده های سطحی اش که مسؤول اتصال به سطح سلول میزبان است با ویروس جدید تفاوت داشت. به همین جهت به نظر می رسید در میانه سفرش از بدن حیوان دیگری نیز عبور نموده است که فرصت تغییر برایش به وجود آمده است. اما چه حیوانی؟!

البته گروهی دیگر از محققان در کالیفرنیا در مقاله ای که 27 اسفند سال گذشته منتشر کردند، ضمن تأیید احتمال شروع این همه گیری از خفاش، در کنار فرضیه میزبان حد واسط از احتمال دیگری برای توجیه تفاوت های زائده های سطحی صحبت نموده بودند.

فرض دوم این است که شاید این ویروس از همان ابتدای کار از خفاش به انسان منتقل شده باشد ولی به دلیل نداشتن زائده مناسب برای ورود به سلول های انسانی، بیماری زایی نداشته و در طول زمان براساس جهش هایی که داشته است توانسته در این زوائد تغییرات لازم را ایجاد کند و به سلول های انسانی وارد شده و این همه گیری بزرگ را به راه بیندازد.

مظنونی بدون ردپای پررنگ: مار

همان گونه که اشاره شد، در همان آنالیز های اول در کنار خفاش شباهت هایی میان ویروس کرونای جدید و کرونا با منشأ ماری مشاهده شد. یکی از روش هایی که برای پیدا کردن میزبان های اصلی ویروس ها انجام می گردد، فرآیندی است که براساس ترجیح ترجمه توالی ژنتیکی ویروس به زیرواحدهای آمینواسیدی پروتئینی انجام می گردد. بر این اساس ترجیح ترجمه ای ویروس به هر موجودی که نزدیک تر باشد، احتمال این که آن موجود میزبان اصلی ویروس باشد بیشتر خواهد بود. براساس نتایج تحقیقات محققان چینی که دوم بهمن منتشر شد، بیشترین احتمال میزبانی به جوجه تیغی، پنگولین، خفاش، مرغ، انسان و مار مربوط می شد. اما به نظر می رسد این برآورد آنقدرها هم محکم نبود و خیلی زود بیشتر گروه های تحقیقاتی مار را در این پرونده پیچیده تبرئه کردند.

در نقد نتایج این تحقیق که به نقش مار به عنوان منشأ این بیماری اشاره نموده بود، نشریه معتبر نیچر در سوم بهمن 1398/ 23 ژانویه 2020 درست یک روز پس از انتشار آن مقاله، گزارشی منتشر کرد. نیچر در گفت وگو با متخصصان ویروس شناسی احتمال انتشار ویروس کووید 19 در بدن حیوانات غیر پستاندار و پرندگان را رد و گفت تا به امروز گزارشی از امکان تکثیر و انتشار این ویروس جدید در بدن مار گزارش نشده است.

از طرفی همسان سازی ترجمه در میان حیوانات رده های مختلف، فرآیندی نیست که بتواند به سرعت صورت بگیرد؛ بنابراین احتمال این که ویروسی که در بدن پستانداری مانند خفاش بوده بخواهد خود را با سلول های بدن خزنده ای مانند مار تطبیق دهد و سپس برای ورود به سلول های پستانداری مانند انسان تغییر کند، نمی تواند واقع بینانه باشد. به همین جهت به نظر می رسد منشأ و میزبان های این ویروس خطرناک همه پستانداران باشند.

مظنونی که تبرئه شد: سگ

در ادامه مطالعاتی که برای پیدا کردن منشأ این بیماری صورت گرفت، گروهی از محققان دانشگاه اوتاوای کانادا با انتشار نتایج تحقیقشان در 26 فروردین 1399/ 14 آوریل 2020 فرضیه جدیدی را برای شیوه انتقال کووید-19 به بدن انسان مطرح کردند. در این پژوهش توالی های خاص دو نوکلئوتیدی به نام CpG ویروس و جانداران مختلف آنالیز شده بود.

این توالی ها به صورت معمول مانند آژیر خطری برای سیستم ایمنی بدن انسان عمل می نمایند و سیستم ایمنی به جنگ با ویروس خواهد پرداخت. در این مطالعه نشان داده شد میزان تکرار این توالی در ویروس خفاشی بسیار بالا بوده اما در نمونه انسانی به شدت کاهش یافته است و همین موضوع موجب مخفی شدن ویروس از سیستم ایمنی می گردد.

این پژوهشگران معتقدند این جهش برای آماده شدن ویروس برای ورود به بدن انسان احتمالا در بدن حیوان حد واسطی انجام شده است. براساس این مقاله، این شرایط در روده سگ برای ویروس مهیا شده است. زیرا در این اندام خاص حساسیت سیستم ایمنی سگ به توالی CPG کمتر بوده و ویروس شانس بقای بیشتری داشته، از طرفی برای رفتن به اندام های دیگر سگ مانند ریه ها احتیاج بوده که به شدت میزان این توالی را کاهش دهد. در نتیجه این حالت دو بخشی بودن محیط بدن سگ، فرصت مورد احتیاج برای ایجاد جهش در این بخش ها در ویروس را فراهم نموده است.

اما در مقابل بسیاری دیگر از گروه های تحقیقاتی اعتقاد دارند آنالیز منفرد این توالی ها نمی تواند شواهد کافی برای تأیید چنین ادعای بزرگی را فراهم کند. زیرا در این مطالعه ویژگی های مهم تری مانند شباهت کل محتوای ژنتیکی ویروس عامل همه گیری نسبت به کرونای جدا شده از روده سگ توجهی نشده است.

مظلوم بی دفاع: پنگولین

پنگولین نوعی پستاندار فلس دار بومی آفریقاست که به دلیل شکار غیرقانونی در معرض انقراض قرار گرفته است و خرید و فروش آن ممنوع است. پوست فلس دار این جانور که معمولا برای درمان های سنتی مورد استفاده قرار می گیرد و گوشتی که به عقیده ساکنان آسیای جنوب شرقی بسیار لذیذ است، حیات این پستاندار جالب و عجیب را به شدت به خطر انداخته است؛ به طوری که گفته می گردد پنگولین در صدر فهرست بیشترین میزان قاچاق در میان پستانداران واقع شده است. از آنجا که این حیوان یکی از حیوان هایی بوده است که در بازار پر سر و صدای حیوان فروشی ووهان خرید و فروش می شده، خیلی زود به فهرست مظنونین همه گیری کووید 19 اضافه شد.

در 18بهمن 1398/ هفتم فوریه 2020 گروهی از محققان دانشگاه کشاورزی چین جنوبی گفتند که در آنالیز هایی که انجام داده اند نمونه ای از ویروس کرونا از پنگولین های منجمد قاچاقی پیدا نموده اند که 99درصد شباهت ژنتیکی با ژنوم ویروس عامل همه گیری کووید 19 دارد و بر همین اساس به نظر می رسد حیوان حدواسطی که به دنبالش بودند را پیدا نموده اند.

این خبر به سرعت در سراسر دنیا پخش شد و همه پنگولین را مقصر همه مشکلاتی دانستند که کووید 19 در زندگی شان به وجود آورده است.

اما زمانی که در اول اسفند 1398/ 20 فوریه 2020 نتایج تحقیقات این گروه منتشر شد، معین شد که این 99درصد شباهت در ماده ژنتیکی فقط در بخش هایی از ژنوم مشاهده شده و مربوط به همه ژنوم نیست و فقط در بخش زائده های اتصالی یا همان RBD مشاهده شده است.

در واقع شباهت ژنتیکی ویروس جداشده از پنگولین با کووید 19 به میزان 90.3 درصد بوده است. بنابراین شاید این محققان کمی عجولانه انگشت اتهامشان را به سمت پنگولین نشانه رفته بودند.

در ادامه این داستان دو گزارش دیگر نیز در همان اوایل اسفند میزان شباهت ویروس جدا شده از پنگولین های قاچاقی با کووید 19 را به میزان 90.23 درصد و 91.02 درصد گزارش کردند که درصد قابل قبولی برای پذیرش ادعای حد واسط بودن پنگولین نیست.

از طرفی بعضی معتقدند اگر پنگولین عامل اصلی گسترش این همه گیری بوده است چرا در زیستگاه خودش این بیماری شیوع پیدا ننموده است؟ شاید بتوان علت آن را همجواری پنگولین ها با خفاش ها در بازار مرطوب حیوان فروشی ووهان دانست. اما در هر صورت هنوز خیلی زود است که بخواهیم در خصوص پنگولین رأی نهایی را صادر کنیم. انتشار این خبر می تواند بر میزان عرضه و تقاضای این حیوان رو به انقراض مؤثر باشد اما بعضی با نگرانی از ابتلا به کرونا ممکن است اقدام به کشتن این حیوانات کمیاب نمایند.

یادمان باشد حتی اگر پنگولین حیوان حد وسط بوده باشد، انسان نباید آن را به صورت غیرقانونی خرید و فروش و مصرف می کرد. بنابراین اگر کاری به زندگی حیوانات وحشی نداشته باشیم کمتر دچار شیوع بیماری هایی خواهیم شد که در سال های اخیر از حیوانات مختلف به انسان منتقل شده است.

از طرف دیگر شناسایی منشأ بیماری بسیار زمانبر است. حتی در خصوص ویروس سارس نیز شناسایی منشأ اول بیماری چند سال زمان برد. پس شتاب زده دنبال مقصر نباشیم، بلکه با اصلاح رفتار خود، احتمال ورود بیماری های جدید از حیات وحش را کاهش دهیم.

عسل اخویان طهرانی - دانش / روزنامه خبرنگاران